HOA SEN
TRONG
VĂN HÓA
PHẬT GIÁO
Thích Hạnh Tuệ
Thích Hạnh Tuệ
Hoa sen
trong văn hóa vật chất
Hoa sen mọc
từ đầm nước, từ một cõi trần ô trọc, đã vươn lên trở thành một bông hoa thanh
cao, bông hoa của vũ trụ. Bông hoa này đã đi vào tâm thức mọi người, trở thành
hình tượng trong nghệ thuật, trong kiến trúc và điêu khắc. Đặc biệt, hoa sen
trở thành biểu tượng trong nghệ thuật Phật giáo phương Đông, tượng trưng cho vẻ
đẹp thần bí, huyền ảo, tư tưởng sâu kín. Trong nghệ thuật Việt Nam,
hình tượng hoa sen dày đặc từ các phù điêu, đá tảng kê chân cột, bệ tượng Phật,
đến các dáng gốm và họa tiết trang trí. Song cô đọng và sáng tạo hơn cả là hình
tượng hoa sen trong kiến trúc chùa tháp.
Những công
trình kiến trúc tiêu biểu với hình tượng hoa sen thường xuất hiện trong những
giai đoạn hưng thịnh của Phật giáo. Đó là thế kỷ thứ XI với chùa Một
Cột – Hà Nội; thế kỷ thứ XVII với tháp Cửu phẩm liên hoa, chùa
Bút Tháp – Bắc Ninh; thế kỷ XVIII với chùa Tây Phương – Hà Tây, chùa Kim
Liên – Hà Nội.
Theo truyền
thuyết, chùa Một Cột hình thành từ giấc mộng của vua Lý Thái Tông. Vào một đêm
xuân năm Kỷ Sửu (1049), vua nằm mộng thấy Phật Quan Âm ngồi trên đài sen, dẫn
vua lên đài. Khi tỉnh dậy, vua kể lại với triều thần, có người cho là điềm xấu,
nhưng Thiền sư Thiền Tuệ thì khuyên vua nên xây chùa, dựng cột đá giữa hồ, xây
đài hoa sen có tượng Phật Quan Âm ở trên, đúng như hình ảnh đã thấy trong mộng.
Các nhà sư chạy đàn, tụng kinh cầu thọ và đặt tên là chùa Diên Hựu Chùa có hình dáng một hoa sen, nếu nhìn từ xa thì đúng là một
hoa sen lớn, mọc lên từ hồ nước, chiếc cột là cọng sen. Trong quan niệm dân
gian, hoa sen luôn mang ý nghĩa đẹp, tượng trưng cho những gì cao quý nhất trên
đời. Nơi nào có hoa sen là nơi đó có Phật ngự trị. Nơi nào có dấu sen là nơi đó
có dấu vết hiền nhân. Nơi nào có hồ sen thì nơi ấy phải là nơi thanh tịnh. Hoa
sen đã được người bình dân tôn quý, ví với những người có tâm hồn thanh cao,
sống nơi bụi trần mà không bị danh lợi ô uế, ràng buộc, cám dỗ.
Hình tượng
hoa sen ở tháp Cửu phẩm liên hoa, chùa Bút Tháp là một tổ hợp
kết cấu gỗ dạng tháp quay chín tầng chồng lên nhau. Mỗi tầng có một đài sen
rộng chừng 2m, cao 50cm. Cả tháp cao 7 đến 8m. Phía ngoài tháp, các cánh sen
bằng gỗ sơn đỏ tạo thành tầng tầng lớp lớp so le nhau. Tầng một đến tầng chín
biểu hiện cho những nấc thang của sự tinh tiến trong đạo Phật.
Tháp quay Cửu
phẩm liên hoa là một tổ hợp cao hơn giá trị đơn lẻ của một biểu tượng bông sen.
Hay trong hệ thống các hàng lan can ở quanh thượng điện và quanh tháp Bảo
Nghiêm cũng có những bức chạm cả hồ sen với cá, chim rất ngoạn mục.
Nếu ở thời Lý
và thời Lê Trung Hưng, hình tượng hoa sen trong kiến trúc Phật giáo chỉ có tính
chất đơn lẻ trong từng chùa như chùa Một Cột hoặc một bộ phận kiến trúc như
tháp quay ở chùa Bút Tháp thì đến thế kỷ XVIII, hoa sen đã trở thành phong cách
kiến trúc của cả một giai đoạn. Nó đánh dấu sự bừng nở của một phong cách nghệ thuật độc đáo, khởi đầu từ chùa Kim Liên và
được kế tiếp ở chùa Tây Phương, một ở trên hồ, một là trên núi, vừa hòa nhập
vào thiên nhiên, vừa xác định vị trí, hình khối của mình trong không gian.
Kiến trúc
trước đó thường chú trọng tuyến ngang, tức là các lớp nhà kéo dài trên một trục
chạy như hình con rồng. Đến giữa thế kỷ XVIII, năm 1792 với kiến trúc chùa Kim
Liên, đã xác lập một ý tưởng không kéo kiến trúc chạy dài, mà cô gọn thành một
cụm hình tượng bông sen. Thực chất là kiểu kiến trúc đưa ba gác chuông gộp lại
làm một tạo thành kiến trúc chồng diêm hai tầng tám mái Kiểu kiến trúc này đã có từ thế kỷ thứ XVII với kiểu kiến
trúc tháp chuông chùa Keo – Thái Bình.
Cũng với kiểu
kiến trúc chùa Kim Liên, chùa Tây Phương được xây dựng tinh xảo hơn. Chùa được
xây dựng trên một ngọn núi hình lưỡi câu, gọi là Đi
hơn 250 bậc đá là tới khu chùa chữ tam với ba tòa Thượng – Trung – Hạ, kết cấu
kèo chồng rường. Các đầu cột ở hai ngôi chùa này được chạm trổ hình bông hoa
sen thể hiện sự tài hoa, khéo léo của những người thợ xây dựng chùa.
Điều dễ dàng nhận thấy ở đây là hoa sen đã quá đỗi
gần gũi với nhà chùa. Trên mái lợp chùa cũng có hoa sen, dưới gạch lót nền cũng
có những họa tiết hoa sen, những phù điêu trên vách cũng có hoa sen, những chạm
trổ trên cửa cũng có hoa sen, thậm chí thông gió cũng hình hoa sen…
Rõ ràng,
ngoài tính biểu tượng cho những gì thuộc về triết lý cao siêu của Phật giáo,
nhân sinh, ngoài những gì thuộc về tính “bác học”, hoa sen còn in đậm dấu ấn
của mình trong tâm khảm của những nghệ nhân, những người thiết kế, những người
tạo mẫu các sản phẩm công nghiệp xây dựng. Ở đó, những đường nét của hoa sen
cũng sống động, cũng hài hòa, thanh thoát.
Hoa sen đã đi
vào cuộc đời như vậy, nhẹ nhàng mà sâu lắng.
Tùy vào cảm nhận thẩm mỹ khác nhau của mỗi dân
tộc, mỗi quốc gia mà cách thể hiện hoa sen có phần khác nhau. Trên tranh tượng
và phù điêu nói chung và trong Phật giáo nói riêng, những họa tiết của hoa sen
một lần nữa thể hiện sự phong phú và đa dạng.
Ở đây, người
viết cho rằng những kiểu thức khác nhau trong cách thể hiện hoa sen có thể phân
làm ba phong cách căn bản, đó là Ấn Độ, Tây Tạng và Trung Quốc.
Với phong
cách Ấn Độ, chúng ta dễ nhận thấy sự ảnh hưởng của nó trong tranh tượng – phù
điêu của các nước như: Thái Lan, Lào, Campuchia, Việt Nam (.
Phong cách Tây Tạng đó là hoa sen với màu sắc sặc sỡ , chỉ ảnh hưởng chủ yếu đến các nước Phật giáo Tây Mật. Có lẽ, Tây
Tạng biệt lập với bên ngoài và thời tiết lạnh lẽo nên đã hình thành một phong
cách rất riêng, không thể trộn lẫn. Đối với phong cách Trung Quốc, và cũng là
Việt Nam
, người ta nhận thấy ở đây sự đơn giản trong cách thể hiện,
không có nhiều những yếu tố cách điệu chồng chất lên nhau như Ấn Độ và cũng
không quá nhiều màu sắc như Tây Tạng.
Thể hiện những nét nghĩa về sự thanh khiết, hoa
sen đã có mặt trong hầu hết các sản phẩm thờ cúng. Người ta bắt gặp ở đây rất
nhiều kiểu dáng từ chân đèn, lư hương, bình hoa, tách trà, đĩa bày trái cây,
hộp đựng trầm… được thiết kế theo những kiểu thức hoa sen.
Trong Phật giáo, các sản phẩm thờ cúng này hầu như
đều có hình dáng của hoa sen, hoặc ít ra thì hoa sen cũng được vẽ hay chạm trổ
ở trên nó, vừa tạo nên yếu tố thẩm mỹ, vừa mang ý nghĩa thanh sạch.
Cũng liên
quan đến vấn đề thờ cúng này, hình tượng hoa sen còn được dùng để làm cái
chum/hũ đựng cốt của người chết, thể hiện một niềm tin được tái sinh vào cõi an
lành (Cực lạc) hay một kiếp sống không còn khổ đau trần thế.
Hoa sen trong văn hóa
tinh
thần Phật giáo
Trong Phật
giáo, hoa sen biểu trưng cho những giá trị đạo đức, sự thuần khiết và thánh
thiện. Hoa sen còn biểu trưng cho trí tuệ siêu việt, thể hiện niềm khao khát
giác ngộ. Trong mật điển có thần chú là
tâm chú của ngài Quán Thế Âm Bồ tát: “Om Mani
Padme Hum” (Án Ma Ni Bát Di Hồng). Trong đó, Padme tiếng Phạn có nghĩa là hoa
sen – biểu tượng cho trí tuệ siêu việt, trí tuệ chứng ngộ tự nhiên vượt ra
ngoài vòng vây hãm của nhị nguyên luận.
Hoa sen là loại hoa có bốn đặc tính vượt trội hơn
các loại hoa khác: 1. Ở bùn lầy mà không ô nhiễm; 2. Hoa và quả kết cùng một
lúc; 3. Loài ong, bướm không hút lấy hương nhụy; 4. Phụ nữ không dùng hoa sen
để trang điểm như giắt trên đầu. Do hoa sen không bị nhiễm bởi bùn nhơ, nên nó
được dùng làm biểu trưng cho tánh giác tự nhiên của Phật, tổng quát hơn là biểu
trưng cho Phật.
Trong, hoa sen có bốn đức:hương tịnh nhu
nhuyến và đáng yêu. Trong , hoa sen có mười đặc tính: 1. Vi diệu; 2. Khai phụ; 3. Đoan
chính; 4. Phân minh; 5. Thích duyệt; 6. Xảo thành; 7. Quang tịnh; 8. Trang sức;
9. Dẫn quả; 10. Bất nhiễm.
Sen được dùng cúng Phật vì lẽ nó thanh cao, vượt
lên trên những bùn lầy trần tục như sự giải thoát khỏi phiền trược của công
việc tu đạo. Theo lịch sử, Đức Phật Thích Ca từ lúc đản sinh cho đến lúc nhập
diệt đều ở trên hoa sen. Điều này biểu trưng cho tinh thần bất nhiễm trần của
đấng Giác ngộ, và cũng tượng trưng cho trí tuệ, cho triết lý cao siêu của Phật
giáo.
Hoa sen là
loài hoa được đưa vào mỹ thuật từ rất sớm, phổ biến với nhiều biểu tượng cao
quý. Đối với người Ai Cập, sen được biểu hiện cho dương khí. Nhưng đối với Nam
Á và phương Đông, sen lại chứa nhiều yếu tố âm, nó là bóng dáng của phái đẹp.
Trong nghệ thuật tạo hình ở Việt Nam, chúng ta từng gặp những đài
sen là chỗ ngồi của Phật và các linh vật ở miền tịnh thổ biểu
hiện cõi chân như, yên lặng tuyệt đối, cõi không sinh, không diệt. Những người
theo đạo Phật thường hiểu sen với những đường gân như 84 vạn pháp môn chảy
chung về một nguồn, đó là cuống sen và cũng chính là nguồn giải thoát, là nhất
chính đạo đi về một hướng để chuyển tải Phật pháp hòa nhập vào cuộc đời.
Từ khi Phật giáo xuất hiện cho đến nay, hoa sen với những
ý nghĩa của nó đã thấm sâu vào tâm thức Phật giáo. Những triết lý tưởng chừng
như bỏ ngỏ cuộc đời, xa lánh cuộc đời trần thế lại là những triết lý có nguồn
gốc từ những khổ đau của chúng sanh. Đức Phật đã từng nói với các đệ tử của
mình, như nước đại dương chỉ có một vị mặn, giáo lý của Như Lai cũng chỉ có một
vị là giải thoát. Vị giải thoát đó chính là cởi trói cho những ràng buộc, những
khổ đau, những cố chấp, bám víu .v.v… của chúng ta trong cuộc đời. Như thể hoa
sen, lấy chất liệu là bùn nhơ, nước đục nhưng hương sắc của nó làm ấm áp lòng
người.
Trong kinh tạng Phật giáo, tức Tam
tạng thánh điển nói chung, có rất nhiều biểu tượng. Ở đây chỉ xin đề cập đến
một biểu tượng quen thuộc thường được nhắc đến trong kinh Phật, đó là hoa sen.
Hoa sen trong kinh Phật biểu tượng cho chân lý. Và chân
lý đó là chân lý hiện thực trong cuộc đời. Nó hiển thị giữa trần thế lắm ưu
phiền và tục lụy. Về mặt xã hội và tôn giáo, hoa sen biểu trưng cho con
đường của Phật giáo. Đó là những thành
ngữ thường được dùng như “Cư trần bất nhiễm trần” , hoặc hoặc v.v…
Hoa sen trong kinh Phật sẽ được
hiểu tùy theo những hoàn cảnh khác nhau. Có lúc, hoa sen chỉ thuần túy là hoa
sen, có lúc hoa sen là chân lý tuyệt đối , và có
lúc hoa sen lại tượng trưng cho con đường du hóa của Tỳ kheo… Sau đây là một số
trích đoạn tiêu biểu trong các kinh nguyên thủy:
a. [HT. Thích Minh Châu – IA:51]:
b. [HT. Thích Minh Châu – IA: 161]:
c. [HT. Thích Minh Châu – IIA: 58]:
d. Trong kinh có các đoạn:
–
Giữa đống rác bẩn thỉu,
Vất bỏ bên đường hoang,
Hoa sen
thơm ngào ngạt,
Đẹp lòng
khách qua đàng.
–
Hoa
chiên đàn
,
già la
Hoa sen
, hoa vũ quý
Giữa những
hương hoa
ấy
Giới hương
là
vô thượng
.
–
Ai sinh sống trên đời,
Hàng phục
được
tham ái
,
Khổ đau sẽ vuột khỏi,
Như nước trượt
lá sen
.
Như thế, chúng ta thấy được hoa sen hiện diện rất nhiều
trong Phật giáo, và có ý nghĩa biểu trưng cho người không bị đắm nhiểm bởi cuộc
đời. Quan điểm này chúng tôi cũng thấy có trong ngạn ngữ Ấn Độ:
Ở Việt Nam, khi các kinh được dịch
từ Hán tạng hay Pali tạng ra Việt ngữ thì hàm lượng từ Hán Việt vẫn còn rất
nhiều, đặc biệt là tên riêng, hầu như để nguyên từ Hán Việt không dịch nghĩa
(trừ một vài bản kinh được dịch gần đây của HT.Thích Trí Quang – ). Vì
lẽ đó mà danh hiệu Phật thường gặp là 蓮hay 蓮花 có nghĩa là hoa sen.
Chúng tôi sử dụng [HT.Thích Thiện Chơn 2005] để lựa chọn ra những danh hiệu tiêu biểu
như sau: – Nhất thiết đồng danh Thanh Tịnh Diệu Liên Hoa Hương Tích
Phật – Bảo Liên Hoa Thắng Phật – Liên Hoa Nhãn Phật – Liên Hoa
Diệp Nhãn Phật – Liên Hoa Diệp Tinh Tú Vương Hoa
Thông Phật – Xưng Liên Hoa Phật – Liên
Nhất Thiết Pháp Tinh Tấn Tràng Phật – Bảo Liên
Phật – Liên Hoa Diện Phật – Liên
Hoa Hương Phật – Liên Hoa Vô Cấu Tinh Tú Vương Hoa
Phật – Liên Hoa Quang Phật
Bộ kinh nổi tiếng bậc nhất của Phật
giáo Đại thừa là , hay thường gọi
là kinh . Ở Trung Hoa, hiện có 5 bản dịch là: Pháp Hoa tam muội,
Tát-đàm-phân-đà-lị kinh, Chánh Pháp Hoa kinh, Diệu Pháp Liên Hoa kinh và Thiêm
phẩm Diệu Pháp Liên Hoa kinh. Trong 5 bản dịch ấy thì bản Diệu Pháp Liên Hoa
kinh gồm có 7 cuốn, được chia thành 28 phẩm, do Ngài Cưu Ma La Thập dịch được
lưu hành và diễn giải nhiều nhất.
Dùng những đặc tính đặc biệt của
hoa sen để nói về pháp là một nét độc đáo của kinh Pháp Hoa. Pháp ấy chỉ cho
chúng sanh thấy được mình cũng giống như những hoa sen kia. Tuy vẫn còn trôi
lăn trong sanh tử, còn bị phiền não chi phối nhưng khi gặp được mặt trời diệu
pháp của Phật soi thì đều thanh tịnh, trong xanh, thơm tho như hoa sen.
Phụ Nữ Muốn SỐNG KHỎE, HẠNH PHÚC thì nên nghe – Thế Nào Là Hạnh Phúc..Lời Phật Dạy
HoaSenPhatGiao TruyenPhatGiao KeChuyenDemKhuya
Phụ Nữ Muốn SỐNG KHỎE, HẠNH PHÚC thì nên nghe Thế Nào Là Hạnh Phúc..Lời Phật Dạy
✅hoa sen phật Giáo xin chào quý phật tử
✅Quý Phật Tử Hoan Hỷ Chia Sẽ video đang nghe đến nhiều người và gieo duyên phật pháp chắc chắn CÔNG ĐỨC VÔ LƯỢNG. Nam Mô A Di Đà Phật
✅Đăng Ký Theo Giõi Video Mới Nhất Tại Đây: https://goo.gl/QLfoFe
✅ Danh Sách Những Video Hay Nhất: https://goo.gl/8rAK6X
✅Phật Pháp là gì? Phật pháp là những điều đức Phật chứng kiến được sau khi giác ngộ, đem chỗ chứng kiến ấy nói lại để cho mọi người hiểu biết để dứt sạch mê lầm và giác ngộ như Ngài. Chính từ chỗ chứng kiến của Ngài nói ra, không phải do suy tư phỏng đoán như nhiều triết thuyết khác. Vì thế, Phật pháp là những chân lý, tùy trình độ của người, Phật nói có sai biệt: Chân lý phổ biến, Chân lý tương đối, Chân lý tuyệt đối.
