Tình bạn trong thơ phạm hổ viết cho thiếu nhi (2014)
Bạn đang xem bản rút gọn của tài liệu. Xem và tải ngay bản đầy đủ của tài liệu tại đây (536.28 KB, 53 trang )
TRƢỜNG ĐẠI HỌC SƢ PHẠM HÀ NỘI 2
KHOA GIÁO DỤC TIỂU HỌC
VŨ THỊ MẬN
TÌNH BẠN TRONG THƠ PHẠM HỔ VIẾT CHO THIẾU
NHI
KHÓA LUẬN TỐT NGHIỆP ĐẠI HỌC
Chuyên ngành: Văn học trẻ em
Người hướng dẫn khoa học
GV. ThS. Đỗ Thị Huyền Trang
HÀ NỘI, 2014
LỜI CẢM ƠN
Trong quá trình thực hiện khóa luận, tôi đã nhận đƣợc sự hƣớng dẫn
nhiệt tình, chu đáo của Ths. Đỗ Thị Huyền Trang, các thầy cô giáo trong
khoa Giáo dục Tiểu học – Trƣờng Đại học Sƣ phạm Hà Nội 2.
Tác giả khóa luận xin đƣợc bày tỏ lòng biết ơn trân trọng nhất tới các
thầy cô, đặc biệt là Ths. Đỗ Thị Huyền Trang – ngƣời đã trực tiếp hƣớng
dẫn, chỉ bảo tận tình để tôi hoàn thành khóa luận này.
Do thời gian nghiên cứu và năng lực nghiên cứu còn hạn chế, khóa luận
khó có thể tránh khỏi những hạn chế, thiếu sót. Tôi rất mong nhận đƣợc ý
kiến đóng góp của thầy cô và các bạn để khóa luận này đƣợc hoàn thiện hơn.
Tôi xin chân thành cảm ơn!
Hà Nội, ngày 11 tháng 05 năm 2014
Sinh viên thực hiện
Vũ Thị Mận
LỜI CAM ĐOAN
Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu của riêng tôi. Kết
quả nghiên cứu không trùng với kết quả của tác giả nào khác.
Hà Nội, ngày 11 tháng 05 năm 2014
Sinh viên thực hiện
Vũ Thị Mận
MỤC LỤC
Mở đầu
1. Lý do chọn đề tài………………………………………………….4
2. Lịch sử vấn đề……………………………………………………..5
3. Mục đích nghiên cứu………………………………………………6
4. Phạm vi nghiên cứu………………………………………………..6
5. Phƣơng pháp nghiên cứu…………………………………………..7
6. Cấu trúc khoá luận…………………………………………………7
Nội dung
Chương 1: Phạm Hổ với văn học thiếu nhi…………………………5
1.1. Vài nét về tác giả Phạm Hổ………………………………………..5
1.2. Đóng góp của Phạm Hổ trong văn học thiếu nhi Việt Nam……..7
1.3. Quan niệm sáng tác của Phạm Hổ về văn học viết cho thiếu nhi..8
Chương 2: Sự thể hiện tình bạn trong thơ Phạm Hổ viết cho thiếu
nhi………10
2.1. Những ngƣời bạn là cây cối………………………………………10
2.2. Những ngƣời bạn là con vật………………………………………17
2.2.1. Những con vật gần gũi với con ngƣời…………………………..17
2.2.2. Những con vật sống trong môi trƣờng nƣớc……………………21
2.2.3. Những con vật sống trên trời……………………………………22
2.3. Những ngƣời bạn là đồ vật………………………………………..24
2.4. Những ngƣời bạn là những trò chơi truyền thống………………..31
Chương 3: Nghệ thuật trong thơ tình bạn Phạm Hổ viết cho thiếu nhi…34
3.1. Cách đặt tên các bài thơ, tập thơ……………………………………34
3.2. Thể thơ…………………………………………………………….36
3.3. Ngôn ngữ…………………………………………………………..37
3.4. Các biện pháp nghệ thuật…………………………………………40
Kết luận…………………………………………………………………..46
Tài liệu tham khảo………………………………………………………48
MỞ ĐẦU
1. Lý do chọn đề tài
Thơ viết cho thiếu nhi là một bộ phận không thể thiếu đƣợc của nền
văn học thiếu nhi nói riêng và nền văn học Việt Nam nói chung. Những “đứa
con tinh thần” là kết quả của sự phát triển phong phú và toàn diện về mặt đề
tài, chủ đề và thể loại thơ ca cho thiếu nhi của những tên tuổi nổi tiếng nhƣ:
Võ Quảng, Định Hải, Trần Đăng Khoa… và Phạm Hổ là một trong những cây
bút tâm huyết với trẻ thơ.
Phạm Hổ sáng tác rất nhiều thể loại cho thiếu nhi: thơ, truyện, kịch,
truyện ngắn, truyện cổ tích hiện đại… Ở thể loại nào, Phạm Hổ cũng để lại ấn
tƣợng sâu sắc trong lòng độc giả. Đặc biệt, thơ ông viết cho các em thƣờng
giản dị, trong sáng, hồn nhiên nhƣ những câu đồng dao dễ hiểu, dễ nhớ. Dẫn
dắt trẻ vào thế giới xung quanh đầy phong phú và thú vị. Thơ Phạm Hổ hòa
nhập vào tâm hồn trẻ tạo nên một thế giới trẻ thơ mới sống động với nhiều bất
ngờ, lý thú và mới mẻ.
Đến với thơ viết cho thiếu nhi của Phạm Hổ ngƣời đọc nhƣ lạc vào
một thế giới của tình bạn. Mỗi một bài thơ là một câu chuyện cổ tích hấp dẫn
trẻ thơ: tình bạn giữa chú bò và cái bóng của mình trong Chú bò tìm bạn hay
là tình bạn âm thầm nhƣng tha thiết của những đồ dùng, vật dụng quen thuộc
trong gia đình trong Những người bạn im lặng… Nói tóm lại, thơ Phạm Hổ
không chỉ đơn thuần viết cho các em mà còn muốn truyền đến các em nguồn
mạch sống, những giá trị văn hóa đạo đức và cả những khát vọng dân tộc.
Là một giáo viên Mầm non trong tƣơng lai và là ngƣời rất quan tâm tới
những vần thơ của Phạm Hổ viết cho lứa tuổi nhi đồng. Chúng tôi chọn
nghiên cứu đề tài “Tình bạn trong thơ Phạm Hổ viết cho thiếu nhi” không chỉ
1
vì những lý do này mà còn thể hiện lòng yêu mến, trân trọng của tôi tới hồn
thơ đƣợc nhiều ngƣời kính trọng.
Từ những lý do trên đây, kế thừa và tiếp thu các ý kiến có tính chất gợi
mở của các nhà nghiên cứu về tình bạn trong thơ Phạm Hổ. Cùng với niềm
say mê thơ ca, chúng tôi mạnh dạn lựa chọn đề tài: Tình bạn trong thơ Phạm
Hổ viết cho thiếu nhi.
2. Lịch sử nghiên cứu vấn đề
Phạm Hổ đã từng nhận đƣợc nhiều giải thƣởng trong các cuộc thi sáng
tác cho thiếu nhi nhƣ: Tặng thƣởng loại A trong những năm 1960 cho tác
phẩm Chú vịt bông, giải A do Hội đồng Văn học thiếu nhi – Hội văn học Việt
Nam trao tặng cho tác phẩm Những người bạn im lặng, giải thƣởng Nhà nƣớc
về Văn học thiếu nhi đợt 1 năm 2001… Với những đóng góp lớn lao ấy, nhiều
nhà nghiên cứu đã dành tặng Phạm Hổ niềm ƣu ái, sự ngƣỡng mộ, cảm phục
trƣớc một tấm lòng hết mình vì tuổi thơ.
Nhà thơ Trần Đăng Khoa đã có những khám phá rất thú vị:
“Phạm Hổ đã hiến dâng trọn vẹn cái phần tinh túy nhất của đời mình,
của tâm hồn mình cho con trẻ. Đọc thơ của ông ta thấy ông rất yêu trẻ con.
Mà không chỉ yêu, ông còn kính trọng và sùng bái chúng. Vì thế nói đến ông
ta vẫn quen nghĩ đó là thi sĩ chuyên viết cho thiếu nhi, viết bằng nhiều thể
loại: thơ, truyện, kịch, truyện thần thoại, kịch bản phim hoạt hình…” [8;
tr.950].
Trong bài viết Mười lăm năm viết cho thiếu nhi nhà thơ Định Hải đã
đƣa ra nhận định: “Thơ Phạm Hổ nặng khai thác khía cạnh tình cảm nhi đồng,
thơ anh uyển chuyển, giàu nhạc điệu, gần gũi với đồng dao. Bạn đọc thƣờng
nhắc đến những bài thơ của anh nhƣ: Xe cứu hỏa, Tre, Bắp cải xanh, Chú bò
tìm bạn…” [1; tr.35].
2
Trong cuộc hội thảo về các tác giả viết cho thiếu nhi, nhà văn Nguyên
Ngọc đã phát biểu: “Bạn (Phạm Hổ) vừa mở thêm ra một cánh cửa nữa và
theo chân anh, bƣớc ra cánh cửa ấy, ta bỗng gặp một chân trời hứa hẹn và
mênh mông hơn, vừa gần gũi vừa mới lạ, vừa quen thuộc vừa mỗi bƣớc khiến
ta lại ngạc nhiên” [12; tr.49].
Khi nhận xét về tập thơ Từ không đến mười, nhà phê bình Vũ Ngọc
Bình khẳng định: “Tiếp theo những chú bò tìm bạn, bạn trong vƣờn, Phạm Hổ
vẫn phát huy cái sở trƣờng quen thuộc là bằng vài nét bút, vẽ nên những bức
tranh khiêm tốn về kích thƣớc mà có sức khơi gợi, giúp các em với con mắt
tạo hình của tuổi thơ trong vô số hình họa của cuộc sống”. Cùng với quan
điểm trên, nhà thơ Phạm Đình Ân cũng ghi nhận: “Nhà thơ Phạm Hổ đã dành
cả cuộc đời viết cho các em. Thơ ông nghiêng về sự quan sát chi tiết, tỉ mỉ,
tinh tế với một cách biểu đạt ngộ nghĩnh, giàu nhân ái” [11; tr38].
Từ thực tiễn nghiên cứu trên, chúng tôi nhận thấy: Các sáng tác thơ
Phạm Hổ viết cho thiếu nhi viết về tình bạn đã đƣợc nhiều nhà nghiên cứu
quan tâm, chú ý. Tuy nhiên lại chƣa có công trình nghiên cứu nào đi sâu tìm
hiểu một cách hệ thống về đặc sắc trong thơ tình bạn của Phạm Hổ viết cho
thiếu nhi. Đó là gợi ý để chúng tôi đi sâu nghiên cứu đề tài này và những ý
kiến của các nhà nghiên cứu đi trƣớc sẽ là những định hƣớng quý báu giúp
chúng tôi khai triển khóa luận: Đặc sắc trong thơ viết về tình bạn của Phạm Hổ.
3. Mục đích nghiên cứu
Nghiên cứu những nét đặc sắc trong thơ viết về tình bạn của
Phạm Hổ dành cho thiếu nhi qua đó khẳng định những đóng góp to lớn của
ông đối với sự phát triển của Văn học thiếu nhi Việt Nam.
4. Phạm vi nghiên cứu
Để thực hiện đề tài: Đặc sắc trong thơ viết về tình bạn của
Phạm Hổ, chúng tôi tập trung khảo sát một số sáng tác thơ Phạm Hổ viết cho
các em gồm các tập:
3
– Chú bò tìm bạn
– Những người bạn im lặng
– Từ không đến mười
– Đỗ trắng đỗ đen
– Cháu chọn hạt nào
– Những người bạn nhỏ
– Bạn trong vườn
– Em thích em yêu
– Những người bạn ồn ào
5. Phương pháp nghiên cứu
– Phƣơng pháp khảo sát thống kê
– Phƣơng pháp phân tích tổng hợp
– Phƣơng pháp so sánh
6. Cấu trúc khóa luận
Ngoài phần mở đầu, kết luận và tài liệu tham khảo, nội dung chính của
khóa luận đƣợc triển khai trong 2 chƣơng sau:
Chƣơng 1: Phạm Hổ với văn học thiếu nhi
Chƣơng 2: Tình bạn trong thơ Phạm Hổ viết cho thiếu nhi
4
NỘI DUNG
Chương 1
PHẠM HỔ VỚI VĂN HỌC THIẾU NHI
1.1. Tiểu sử
Suốt gần nửa thế kỉ cầm bút viết cho thiếu nhi, nhà thơ Phạm Hổ từng
tâm sự: “Nếu đƣợc sống thêm một lần nữa, tôi vẫn chọn nghề cũ: làm thơ,
viết văn cho các em đọc, còn vẽ tranh cho các em xem nữa. Tôi thƣờng lấy
lòng yêu mến các em, lấy những công việc mình làm cho các em làm thƣớc
đo lòng mình đối với dân với nƣớc…”.
Phạm Hổ sinh ngày 28 tháng 11 năm 1926 tại xã Nhơn An, huyện An
Nhơn, tỉnh Bình Định trong một gia đình nhà Nho có truyền thống văn học.
Ông có anh trai là nhà thơ Phạm Văn Ký và em trai là Phạm Thế Mỹ. Đƣợc
sinh ra trong một gia đình có truyền thống thơ ca nhƣ vậy nên Phạm Hổ chịu
ảnh hƣởng rất nhiều từ những ngƣời thân khi sáng tác. Đây chính là tiền đề để
Phạm Hổ trở thành một trong những cây đại thụ của nền văn học nƣớc nhà.
Quy Nhơn là nơi có nhiều danh lam thắng cảnh. Những cảnh đẹp của
quê nhà đã tạo nguồn cảm hứng cho Phạm Hổ trong rất nhiều trang viết của
ông. Mỗi khi có dịp viết về miền đất và con ngƣời Bình Định, Phạm Hổ luôn
tỏ ra say sƣa với những tình cảm quê hƣơng ngọt ngào, nhất là khi nó gắn liền
với những ký ức tuổi thơ trong trẻo, mộc mạc mà thấm sâu trong lòng ông.
Đây cũng là mảnh đất giàu truyền thống yêu nƣớc, là nơi nuôi dƣỡng nhiều
nhà thơ, nhà văn nổi tiếng nhƣ: Chế Lan Viên, Xuân Diệu, Hàn Mặc Tử…
Ông đỗ bằng thành chung năm 1943 tuy nhiên do gặp tai nạn nên ông
không thể ra Huế học bán trú tại trƣờng quốc học Huế. Ông làm thƣ kí công
nhật cho tòa sứ Quy Nhơn để đỡ mẹ nuôi các em và tự học để thi tú tài.
5
Cái duyên với văn học nghệ thuật thực sự bắt đầu nơi ông khi cách
mạng tháng Tám thành công, dẫu rằng ông vốn say mê văn học từ nhỏ. Làm
thƣ kí thƣờng trực ở Chi hội văn hóa Cứu Quốc do nhà thơ Trần Mai Ninh
phụ trách rồi dự học lớp hội họa kháng chiến liên khu 5 do họa sĩ Nguyễn Đỗ
Cung chủ nhiệm, rồi đi thực tế sáng tác ở miền tây Bình Định (vùng giáp cận
An Khê). Phạm Hổ vừa vẽ vừa làm thơ và nhƣ ông thừa nhận có khi mê làm
thơ hơn vẽ. Đến đầu năm 1950, Phạm Hổ đƣợc cử đi dự hội nghị Văn học
toàn quốc ở Việt Bắc với tƣ cách là một nhà thơ trẻ liên khu 5.
Trong khoảng thời gian 1952 – 1953, Phạm Hổ có “hai năm vàng” ở
quê, ông vừa làm công tác văn hóa thông tin vừa thâm nhập sâu vào thực tế
đời sống để có thể hiểu thế nào là nông dân, thế nào là chân lấm tay bùn, thế
nào là đầu tắt mặt tối… Phạm Hổ xem đó là những tƣ liệu cần thiết để một
nhà văn sáng tác phục vụ nhân dân.
Tháng 1 năm 1954, Phạm Hổ có mặt ở Hà Nội và làm công tác đối
ngoại ở Hội Văn nghệ Trung Ƣơng. Sau Hiệp định Genevơ năm 1954, ông ra
Bắc tham gia sáng lập Hội nhà văn miền Bắc (1957) và cũng là một trong
những ngƣời đầu tiên hình thành nhà xuất bản Kim Đồng – nơi chuyên xuất
bản văn hóa phẩm dành cho trẻ em. Trong những năm chống Mĩ, Phạm Hổ
làm việc trong nhiều cƣơng vị ở nhà xuất bản Kim Đồng, nhà xuất bản Hội
nhà văn, báo Văn nghệ… Ông đi nhiều nơi, có khi vào cả tuyến lửa Quảng
Bình, Vĩnh Linh để lấy tài liệu sáng tác. Đất nƣớc thống nhất, Phạm Hổ vẫn
tiếp tục đi nhiều nơi và sáng tác, nhất là sáng tác cho thiếu nhi Việt Nam.
Từ năm 1983, ông là Phó trƣởng ban đối ngoại của Hội Nhà văn Việt
Nam và là Chủ tịch Hội đồng văn học thiếu nhi của hội.
Ngày 4 tháng 5 năm 2007, Phạm Hổ qua đời ở tuổi 81. Song hình nhƣ
với thiếu nhi Việt Nam, ông già tóc bạc ấy vẫn mãi là ngƣời bạn thân thiết của
tuổi nhỏ.
6
1.2. Đóng góp của Phạm Hổ trong văn học thiếu nhi Việt Nam
Phạm Hổ sáng tác nhiều thể loại: thơ, truyện ngắn, tiểu thuyết, truyện
cổ tích hiện đại, kịch cho cả ngƣời lớn và trẻ em. Sự phong phú trong thể loại
và số lƣợng dày dặn các tác phẩm ít nhiều chứng minh cây bút Phạm Hổ có
nguồn tiềm lực sáng tác dồi dào và khá linh động.
Phạm Hổ là một trong những cây bút xuất sắc của văn học thiếu nhi nói
riêng và ông là một trong những ngƣời đặt nền tảng đầu tiên xây dựng nền
văn học cho thiếu nhi Việt Nam. Điều đó đƣợc chứng minh qua hơn 60 năm
cầm bút vì tình yêu trẻ thơ, Phạm Hổ đã để lại khoảng trên 20 tập thơ, 9 tập
truyện và 4 vở kịch tặng riêng các em.
Những tác phẩm chính:
Thơ:
– Em tre (1948)
– Chú bò tìm bạn (1957)
– Em thích em yêu (1958)
– Những người bạn nhỏ (1960)
– Bạn trong vườn (1967)
– Từ không đến mười (1973)
– Mẹ, mẹ ơi, cô bảo (1980)
– Những người bạn im lặng (1984)
– Đỗ trắng đỗ đen (1991)
– Cháu chọn hạt nào (1992)
– Câu chuyện về Miu trắng (1993)
Truyện:
– Viết thư cho cha (1959)
– Khẩu súng người ông (1960)
– Cất nhà giữa hồ (1964)
– Chuyện hoa, chuyện quả (tập 1, 1974)
– Lửa vàng, lửa trắng (1976)
7
– Chuyện hoa, chuyện quả (tập 2, 1982)
– Tiếng sáo và con rắn (chuyện hoa, chuyện quả, tập ba, 1985)
– Ngựa thần từ đâu đến (1986)
– Nhứng chú sẻ con (1988)
– Hai vợ chồng và con voi quý (chuyện hoa, chuyện quả, tập bốn, 1988)
– Chim lưu ly (chuyện hoa, chuyện quả, tập năm, 1990)
– Quả tim bằng ngọc (chuyện hoa, chuyện quả, tuyển chọn, 1993)
– Lửa vàng, lửa trắng, lửa nâu ( 1993)
Kịch:
– Nàng tiên nhỏ thành Ốc (1981)
– Tìm gặp lại anh (1981)
– Người gái hầu của Mị Châu (1984)
– Mị Châu và chiếc áo lông ngỗng (1984)
Với sự đóng góp to lớn đó dành cho thiếu nhi, Phạm Hổ đã đƣợc trao
tặng nhiều giải thƣởng văn học:
– Giải A trong các cuộc vận động sáng tác cho thiếu nhi với các tập thơ
Chú bò tìm bạn (1957 – 1958), Chú vịt bông (1967 – 1968).
– Giải thƣởng chính thức về thơ viết cho thiếu nhi của hội đồng văn học
thiếu nhi, Hội nhà văn Việt Nam với tập thơ Những người bạn im lặng
(1985).
– Giải thƣởng cuộc thi sáng tác kịch bản cho thiếu nhi do Hội nghệ sĩ
sân khấu tổ chức với vở kịch Nàng tiên nhỏ thành Ốc (1986).
Với những đóng góp quan trọng cho nền văn học thiếu nhi, Phạm Hổ
xứng đáng với Giải thƣởng Nhà nƣớc về văn học nghệ thuật (đợt 1 – 2001).
1.3. Quan niệm sáng tác của Phạm Hổ về văn học viết cho thiếu nhi
Phạm Hổ chọn con đƣờng đi vào thế giới tâm hồn trẻ thơ khác với
nhiều ngƣời. Ông tâm niệm: “Đối với tôi đƣợc viết cho các em là cả một hạnh
phúc”. Rất nhiều lần ông đã phát biểu nhƣ vậy và tinh thần đó lại một lần nữa
đƣợc ta bắt gặp trong Những bài thơ nho nhỏ:
8
“Thật đơn sơ là hạnh phúc?
Đƣợc viết cho các em
Những bài thơ nho nhỏ”
Thơ văn của Phạm Hổ đƣợc chọn lọc đƣa vào giảng dạy ở các lớp mẫu
giáo có các bài thơ: Cô giáo, Xe chữa cháy, Bắp cải xanh, Sen nở, Tâm sự của
cái mũi, Vì sao, Chùm thơ con gà và quả trứng…
Ông còn có trên 50 đầu sách sáng tác cho thiếu nhi với nhiều giải
thƣởng của Hội đồng thiếu nhi Việt Nam, Trung ƣơng Đoàn tặng… Sự vất vả
và cực nhọc của nghề cuối cùng đã kết tinh thành “những đứa con tinh thần”
tạo nên niềm vui cho nhà thơ.
Cả cuộc đời Phạm Hổ đã yêu thƣơng với một tình yêu đằm thắm mà
ông dành trọn cho thế hệ trẻ. Dƣờng nhƣ ông luôn sống với niềm mong ƣớc:
làm sao cho các tác phẩm của mình đem đến cho tâm hồn các em chân, thiện,
mĩ…
Trong cuộc đời sáng tác của mình, phần lớn tâm huyết và bút lực Phạm
Hổ dành cho thiếu nhi và ông đã đạt đƣợc những thành công xuất sắc nhất ở
mảng thơ. Chính vì vậy mà bạn đọc thƣờng gọi ông là nhà thơ của tuổi thơ.
Phạm Hổ còn cho rằng “Trƣớc khi viết cho các em nhà thơ phải là bầu
bạn của các em”. Phải hiểu đƣợc tâm tƣ, suy nghĩ và tình cảm của chúng. Ông
tâm sự: “Tôi đặc biệt chú ý đến tình bạn trong đời sống con ngƣời”.
Trong quá trình sáng tác, Phạm Hổ đã tìm ra một điều rất ý nghĩa: Thế
giới xung quanh luôn là những ngƣời bạn của các em. Các em có thể vui đùa
bên những ngƣời bạn là thế giới cỏ cây, hoa lá, những ngƣời bạn là động vật,
là đồ vật… Tất cả những ngƣời bạn ấy đều sống động, có hồn và gần gũi với
các em. Vì vậy Phạm Hổ đã tổng kết: “Thiên nhiên gợi cho chúng ta bao điều
suy nghĩ về cuộc sống con ngƣời… bằng chính cái đẹp, thiên nhiên dạy cho ta
yêu cái đẹp….” [5; tr.76].
9
Chương 2
SỰ THỂ HIỆN TÌNH BẠN TRONG THƠ PHẠM HỔ VIẾT CHO
THIẾU NHI
2.1. Những người bạn là cây cối
Sự thể hiện tình bạn trong thơ Phạm Hổ viết cho thiếu nhi phong phú
và đa dạng. Đó là những ngƣời Bạn trong vườn nhƣ các loài hoa, loài quả; là
Những người bạn im lặng trong thế giới đồ vật; là Những người bạn nhỏ bao
gồm những con vật nhỏ bé, gần gũi với con ngƣời. Bên cạnh đó, Phạm Hổ
còn dành nhiều tâm huyết để viết về những ngƣời bạn nhỏ ngộ nghĩnh đáng
yêu.
Phạm Hổ tâm niệm: “Tôi ít khi gặp thấy một cái cây xấu, một bông hoa
xấu, một trái quả xấu. Có thể nói tất cả đều đẹp. Có những cây, những hoa,
những quả tuyệt đẹp. Cả về bên ngoài, cả về bên trong” [4; tr.74]. Vì trong tạo
hóa tất cả những cây tre, cây si, cây đa, cây lúa, hoa sen, quả thị, quả na, quả
ổi… đều có một hình dạng riêng và đều đẹp, đều hấp dẫn. Khi chúng đứng
một mình vốn đã đẹp, chúng kết lại thành chùm, nở thành khóm thì vẻ đẹp
của nó đã đƣợc nâng lên thành vẻ đẹp của sức mạnh tập thể.
Thơ Phạm Hổ tinh tế, giàu cảm xúc, sức tƣởng tƣợng vô cùng phong
phú. Nhà thơ nói hộ các em một cách chân thực, sinh động những ngƣời Bạn
trong vườn có vô số loài cây, loài hoa, loài quả. Cảm động mà chân thực, đó
là hình ảnh cây dƣa mẹ “yếu mềm” và đàn dƣa con “to nặng”:
“Dây dƣa hấu yếu mềm
Sinh đàn con to nặng
Mẹ không bế nổi con
Đành giao nhờ đất ẵm”
(Dưa)
10
Qua bài thơ này, Phạm Hổ muốn các em thấy đƣợc đặc điểm của cây
dƣa là một loại cây có dây leo, sống ở dƣới đất. Mặt khác, thông qua việc dƣa
nhờ đất ẵm con thì tác giả khéo léo lồng ghép các hình ảnh để trẻ có thể thấy
đƣợc tình cảm thân thiết giữa dƣa và đất. Dƣa và đất là đôi bạn thân, luôn
giúp đỡ nhau và không thể tách rời.
Gần gũi với trẻ em Việt Nam là mỗi góc vƣờn. Trong góc vƣờn thân
yêu đó, khế là một loài cây rất quen thuộc. Phạm Hổ đã miêu tả chân thực
từng chùm hoa, múi quả, đặc tính và tác dụng của nó:
“Hoa từ trên cao
Rủ nhau xuống giếng
Tắm xong hoa tím
Theo gầu nƣớc lên
Ai nặn nên hình
Khế chia năm cánh
Khế chín đầy cây
Vàng treo lóng lánh…!
Con cua con hến
Giữa ruộng ven sông
Nấu chung sao khế
Cơm canh ngọt lành”
(Khế)
Một loài cây mọc bên bờ ao, góc vƣờn, hoa màu tím, quả hình năm
cánh, khi chín chuyển sang màu vàng, là gia vị không thể thiếu trong món
canh chua đồng quê… Với một câu hỏi tu từ “Ai nặn nên hình?”, Phạm Hổ đã
khiến trẻ em tò mò, thích thú. Còn nữa, Phạm Hổ còn đƣa các em về với món
ăn dân dã, quen thuộc từ bao đời nay: Món canh chua nấu khế nhƣ một thứ
“quốc hồn” của ngƣời Việt.
11
Chân thực mà sinh động là những gì Phạm Hổ đã dành cho những
ngƣời Bạn trong vườn. Không chỉ có dƣa, khế mà còn biết bao nhiêu cây, hoa,
quả khác nữa nhƣ: na, lựu, ổi, bƣởi, roi, sầu riêng… cũng đƣợc nhà thơ miêu
tả chân thực nhƣ những gì chúng vốn có. Từ những hình ảnh chân thực sinh
động này, các em không chỉ biết thêm nhiều về thế giới thực vật mà còn thêm
yêu những loài cây, thứ quả gần gũi xung quanh mình nhƣ những ngƣời bạn
thật đặc biệt của trẻ thơ.
Thế giới cỏ cây hoa lá trong thơ Phạm Hổ còn hấp dẫn bởi những hình
dạng vô cùng phong phú. Nói về sự đa dạng của thiên nhiên Phạm Hổ khẳng
định: “Sự phong phú của thiên nhiên thì có lẽ không có gì có thể so sánh
đƣợc. Không một cái gì giống cái gì. Triệu triệu họ cây, từ cây rêu bé tí nhƣ
cái lông tơ của chú vịt con đến cây chò cao vút lƣng chừng trời… trong một
loài cam có bao nhiêu thứ cam, trong một họ bứa có bao nhiêu thứ bứa. Có
bao nhiêu dáng hoa, màu hoa, có bao nhiêu mùi thơm, có bao nhiêu cách
chín: chín trắng, chín vàng, chín đỏ, chín xanh, chín tím, chín đen… và kèm
theo là bao nhiêu là cá tính: hoa này nở sáng hoa kia nở tối, hoa này thích
sƣơng hoa kia thích gió, quả này có hột ở trong, quả kia có hột ở ngoài… Rồi
đến sự kì diệu của thiên nhiên từ lá sang hoa, từ hoa sang quả” [6; tr76].
Hãy xem Phạm Hổ khắc họa hình dạng quả ổi và sự hấp dẫn của nó:
“Ổi tặng bạn
Quả ổi ngon
Đã chín trắng
Lại mập tròn
Đào: ruột hồng
Mỡ: ruột trắng
Ai mới cắn”
(Ổi)
12
Đây là trái ổi với hình dạng tròn, mập mạp, mọng, đang vào vụ chín.
Điều khác biệt của trái ổi là khi chín không ngả vàng mà “chín trắng”. Những
tƣởng ổi là trái quả khó tạo nên sự rực rỡ, nhƣng trong cái nhìn riêng của
Phạm Hổ, ổi không chỉ ngon, ngọt mà hƣơng thơm còn toát lên vẻ quyến rũ,
tự khoe sắc của mình từ trong sâu thẳm đáy lòng của mỗi trái ổi.
Quả sung và lá sung đƣợc Phạm Hổ khắc họa rất thật nhƣng không hề
khô khan mà còn rất sinh động, lột tả đƣợc hết đặc điểm của lá sung, quả
sung và tính chất của quả khi chín hay khi còn xanh:
“Sung già nhất vƣờn
Lá nhƣ bỏng nổ
Chi chít đầy cành
Quả xanh, quả đỏ
Quả xanh, trẻ nhỏ
Quả đỏ, bà già…”
(Sung)
Hình ảnh so sánh “Lá nhƣ bỏng nổ” là một sự sáng tạo độc đáo của nhà
thơ mà vẫn miêu tả đƣợc chân thực hình dáng của lá sung, lại vừa khơi gợi
đƣợc trí tƣởng tƣợng phong phú, sinh động của trẻ.
Cây bắp cải khoác lên mình một màu xanh mát mắt, từng lá sắp vòng
tròn, ôm ấp búp cải non đang cuộn mình ngủ ngon. Qua cách miêu tả của nhà
thơ, trẻ em biết đƣợc quy luật sinh trƣởng, cách sắp xếp lá và cấu tạo của cây
bắp cải:
“Bắp cải xanh
Xanh mát mắt
Lá cải sắp
Sắp vòng tròn
Búp cải non
13
Nằm ngủ giữa”
(Bắp cải xanh)
Qua bài thơ này, Phạm Hổ còn muốn nhắn thêm một thông điệp về tình
cảm mẹ con. Búp cải non nằm ở giữa đƣợc bao bọc bởi nhiều lớp lá bên ngoài
cũng nhƣ một đứa trẻ đƣợc ngƣời lớn và nhất là ngƣời mẹ che chở từng chút,
từng chút một và mong con lớn khôn từng ngày.
Hay khi giới thiệu cho các em về cây cà rốt, nhà thơ cũng miêu tả
chúng bằng những nhịp điệu chân sáo trong trang phục áo xanh, quần đỏ:
“Lá xanh
Củ đỏ
Lớn nhỏ
Bên nhau
Đất đội
Ngập đầu
Nhảy lên
Đẹp thật
Tên em
Cà rốt
Củ đỏ
Lá xanh…”
(Củ cà rốt)
Củ cà rốt đƣợc tác giả khắc họa chẳng khác gì một đứa trẻ tinh nghịch,
nhí nhảnh, lúc nào cũng chạy nhảy tung tăng với bộ quần áo bắt mắt. Củ cà
rốt mang lại niềm vui cho mọi ngƣời giống nhƣ một đứa trẻ vui tƣơi, hồn
nhiên, đáng yêu.
14
Những loài cây ở trên cạn thì lung linh rực rỡ khoe đủ sắc màu, hình
dạng là thế, còn có những cây mọc ở dƣới nƣớc cũng không chịu thua kém về
sự hấp dẫn của mình.
“Có cô rong xanh
Đẹp nhƣ tơ nhuộm
Giữa hồ nƣớc trong
Nhẹ nhàng uốn lƣợn
Một đàn cá nhỏ
Đuôi xanh, đuôi hồng
Quanh cô rong đẹp
Múa làm văn công”
(Rong và cá)
Tình bạn giữa rong và cá thật đẹp, cây rong đƣợc tác giả ví nhƣ những
vũ công xinh đẹp trong bộ váy áo màu xanh bắt mắt, nhƣ đƣợc nhuộm bởi
những sợi tơ óng mƣợt cùng với động tác múa lƣợn, nhẹ nhàng, mềm mại.
Đàn cá nhỏ hiện lên trong mắt độc giả cũng lung linh không kém nhƣ những
điệu múa phụ họa luôn song hành bên cô rong. Đó còn là biểu tƣợng của tình
bạn giữa những đứa trẻ có cùng sở thích, niềm đam mê và yêu thích cái đẹp,
luôn sống hòa thuận, yêu thƣơng và giúp đỡ lẫn nhau.
Thiên nhiên có vô số loài cây, loài hoa, loài quả. Có bao nhiêu cái cây
là có bấy nhiêu hình dạng khác nhau, màu sắc khác nhau… tạo ra những nét
đặc sắc riêng. Đó là điều kì diệu của thiên nhiên. Bƣớc vào thế giới cỏ cây
hoa lá trong thơ Phạm Hổ ta nhƣ lạc vào một thế giới ngào ngạt hƣơng thơm:
“Hoa trắng đầy vƣờn
Hƣơng thơm khắp xóm”.
15
Phạm Hổ kể về các loài cây với một sự đam mê sâu sắc. Cây nào quả
nào cũng đƣợc ông khai thác ở một khía cạnh rất độc đáo không chỉ về màu
sắc, hình dáng và cả hƣơng vị nữa:
“Ai đã xức nƣớc hoa
Mà hoa hồng thơm thế”
(Hoa hồng)
Nhờ có hƣơng thơm quyến rũ mà hoa đã thân mật với anh chị bƣớm:
“Hoa ngẩng cao đầu
Suốt ngày không mỏi
Bƣớm bay! bƣớm bay
Nhƣ nhờ gió thổi”
(Hoa và bướm)
Hoa và bƣớm đã kết thân với nhau nhƣ vậy đấy. Nhờ có hoa mà bƣớm
lấy đƣợc mật và nhờ có bƣớm mà hoa đã kết đƣợc trái. Đây có lẽ là một quy
luật của tạo hóa: đã có hoa là có bƣớm. Hoa và bƣớm cũng giống nhƣ hai
ngƣời bạn nhỏ luôn giúp đỡ nhau cùng tiến bộ, sống hòa thuận và vui vẻ bên
nhau.
Đấy là sự hấp dẫn của hoa. Còn đối với những loài quả, chúng cũng
đem đến cho khu vƣờn những mùi vị khó có thể từ chối:
“Đồi nắng dứa về
Đẹp trên đất đỏ
Một quả sóc ăn
Thơm lừng trong gió”
(Dứa)
“Nhà ai vừa chín quả đầu
Đã nghe gió thổi vƣờn sau thơm lừng”
(Sầu riêng)
16
Ở đây, các em không chỉ đƣợc hòa mình vào những vƣờn hoa quả ngát
hƣơng bên những sự trải nghiệm khác nhau về vị giác, mà các em còn thấy
đƣợc cuộc sống muôn màu xung quanh chúng ta. Thật đúng khi nói rằng:
“Thơ Phạm Hổ hƣớng về cảnh vật thiên nhiên và cuộc sống bình thƣờng để
làm nên vẻ đẹp của con ngƣời” [13; tr.40].
Qua những bài thơ viết về cây cối, Phạm Hổ đã khéo léo lồng ghép
những kiến thức thú vị về đặc điểm, công dụng và giá trị dinh dƣỡng của các
loại quả, rau… giúp các em có thêm những hiểu biết về thế giới cỏ cây hoa lá
xung quanh mình để thêm yêu quý, bảo vệ chúng nhƣ những ngƣời bạn thân
thiết.
2.2. Những người bạn là con vật
Thơ Phạm Hổ không chỉ nói tới thế giới cỏ cây hoa lá, thơ ông còn có
một thế giới những con vật ngộ nghĩnh đáng yêu. Trong thế giới này, Phạm
Hổ đã tập hợp đầy đủ các con vật với nhiều đặc điểm khác nhau. Chúng cũng
là những ngƣời bạn nhỏ của con ngƣời, của các em. Bằng sự quan sát tinh tế,
Phạm Hổ đã phát hiện ra đặc điểm riêng của mỗi con vật. Ông đã chọn những
chi tiết độc đáo để miêu tả một cách ấn tƣợng những ngƣời bạn loài vật đáng
yêu, đáng quý. Nắm bắt đƣợc tâm lí trẻ thơ, thơ Phạm hổ không đi tìm hiểu
đời sống và những hoạt động của loài vật mà ông chỉ khai thác những nét tính
cách, vẻ đẹp của chúng. Qua đôi mắt trẻ thơ, các con vật trong thơ ông hiện
lên một cách ngây thơ, hồn nhiên nhƣ chính những đứa trẻ.
Có thể nói rằng vƣờn thơ của Phạm Hổ nhƣ một vƣờn bách thú. Ông
sƣu tập nhiều loài vật nuôi trong gia đình gần gũi với con ngƣời nhƣ: chú chó,
chú mèo, con gà, con vịt, con bò… Ngoài ra ông còn đƣa vào bộ sƣu tầm của
mình những động vật ở chốn rừng xanh nhƣ: voi, thỏ, nai… hay những con
vật gắn liền với sông nƣớc nhƣ: ếch, nhái, dế… Đó là một xã hội luôn nhộn
17
nhịp, ríu rít nhƣng lại rất đoàn kết, luôn sống bên cạnh con ngƣời, bên cạnh
các em nhỏ.
2.2.1. Những con vật gần gũi với con người
Có thể dễ dàng nhận thấy rằng, những con vật này đã là bạn của con
ngƣời và cũng rất gần gũi với trẻ thơ. Chúng đều là những con vật hiền lành,
dễ gần, dễ mến. Trƣớc tiên ta phải kể tới một Chú bò tìm bạn thật thà, hiền
lành nhƣng lại có nét ngốc nghếch, đáng yêu:
“Mặt trời rúc bụi tre
Buổi chiều về nghe mát
Bò ra sông uống nƣớc
Thấy bóng mình ngỡ ai
…Bóng bò chợt tan biến
Bò tƣởng bạn đi đâu
Cứ ngoái trƣớc nhìn sau
“Ậm ò” tìm gọi mãi”
Đây là một bài thơ rất hay của nhà thơ Phạm Hổ dành cho thiếu nhi.
Bài thơ này vừa là sự miêu tả rất thật, vừa là một cách diễn đạt rất tình cảm về
tình bạn của tác giả. Trong bài thơ này, chú bò thấy bóng mình in trên mặt
nƣớc ngỡ đó là bạn. Tuy chú có nét lơ ngơ nhƣng cái lơ ngơ đó thật đáng yêu.
Đáng yêu ở hành vi biết chào hỏi khi gặp ngƣời khác. Đáng yêu ở hành vi
thiết tha gọi bạn… Chú bò thấy bóng mình mà ngỡ đó là một chú bò khác và
ngay lập tức chào bạn, làm quen với bạn. Đó là một điều đáng quý trong tình
bạn. Tình bạn chỉ bắt đầu khi chúng ta thân thiết, cởi mở và hòa đồng với
nhau. Khi không thấy bạn đâu, chú bò đã bày tò tình cản thƣơng nhớ bạn bằng
cách “ậm ò” tìm gọi bạn. Đây là điều đáng quý trong tình bạn. Hình ảnh chú
bò cũng chẳng khác nào một đứa trẻ, có khi cũng ngộ nhận cái bóng của mình
là một bạn khác rồi lại chợt vỡ ào khi bóng mình tan biến và ngƣời bạn mới
18
cũng đi không nói lời nào. Đọc đi đọc lại bài thơ, ta sẽ càng tìm đƣợc thêm
nhiều điều giáo dục bổ ích cho bản thân mình về tình bạn.
Từ những cảm xúc ngây thơ và đáng yêu của Chú bò tìm bạn và bài thơ
cũng chính là tên của tập thơ đã đi vào trong ký ức của biết bao nhiêu em nhỏ.
Chú bò đã đem đến một tình bạn vô tƣ, trong sáng, giúp các em biết trân trọng
tình bạn, biết lƣu giữ lại những giây phút đáng nhớ bên nhau và biết sống
chân thành với mọi ngƣời.
Từ xa xƣa ai cũng biết, chó và mèo là hai loài vật không chơi với nhau,
thậm chí là ghét nhau. Nhƣng trong thơ Phạm Hổ thì chó và mèo lại là đôi
bạn thân và cùng nhau chơi trốn tìm:
“Rủ nhau chơi ú tim
Giờ đến phiên chó trốn
Mèo đảo mắt nhìn quanh
Chó nấp đâu giỏi gớm!
Bỗng kìa chỗ khe tủ
Chó để lộ cái đuôi
Rón rén mèo đến nơi
Óa! Chộp ngay lƣng bạn
Chó vẫn thú vị lắm
Cứ nhe răng ra cƣời
“Không! Mình nấp giỏi thật
Lỗi chỉ tại cái đuôi!”
(Chơi ú tim)
Tình bạn giữa chó và mèo thật thân thiết. Tình bạn đó đƣợc thể hiện
qua tiếng cƣời vang của cả chó và mèo khi cùng chơi một trò chơi dân gian
Việt Nam. Chó khi bị mèo tìm ra chỗ nấp không cảm thấy buồn mà còn rất
vui vì mình trốn giỏi nhƣng chỉ tại cái đuôi. Tình bạn với trẻ thơ cũng vậy,
19
thật đơn giản, chỉ cần cùng nhau chơi, cùng nhau cƣời tan trong hạnh phúc,
chỉ vậy thôi cũng đã đủ lắm rồi.
Trái ngƣợc với những bài học quý giá và những xúc động về tình bạn
trong Chú bò tìm bạn thì Thỏ dùng máy nói mang đến cho các em một chú thỏ
đa nghi, không tin tƣởng vào tình bạn. Thỏ nhất định muốn bạn ở đầu dây bên
kia phải xuất hiện và nói thật nhiều thì chú mới tin.
“Thỏ đây! Ai nói đấy?
Mèo à? Mèo thế nào?
Mình không trông thấy cậu
Nhỡ đứa khác thì sao?”
Chú thỏ trong bài thơ chẳng khác nào một đứa trẻ luôn tò mò, đa nghi
với tất cả mọi thứ, phải có cái gì đó làm cho chú tin tƣởng thì chú mới chịu
nói chuyện. Chính sự đa nghi đó nhiều khi sẽ làm ảnh hƣởng không tốt tới
tình cảm của chúng ta với những ngƣời thân yêu xung quanh, đặc biệt là tình
bạn.
Ngoài ra, Phạm Hổ còn có nhiều bài thơ viết về những chú gà đáng yêu
nhƣ: Gà đẻ, Gà ấp, Gà nuôi con, Gà con và quả trứng… Có lẽ gà là con vật
gần gũi và gắn bó nhất với con ngƣời. Cảnh đầm ấm của gia đình nhà gà đã
đƣợc Phạm Hổ thể hiên hết sức sinh động:
“Gà mẹ hỏi gà con
Đã ngủ chƣa đấy hả
Cả đàn gà nhao nhao
Ngủ cả rồi đấy ạ”
(Ngủ rồi)
Ngoài ra, Phạm Hổ còn nhắc tới những ngƣời bạn là những chú ngỗng
đáng yêu với những đức tính đáng quý. Đó là hình ảnh một chú ngỗng chăm
chỉ học bài…
20
Vũ Thị MậnLỜI CAM ĐOANTôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu của riêng tôi. Kếtquả nghiên cứu không trùng với kết quả của tác giả nào khác.Hà Nội, ngày 11 tháng 05 năm 2014Sinh viên thực hiệnVũ Thị MậnMỤC LỤCMở đầu1. Lý do chọn đề tài………………………………………………….42. Lịch sử vấn đề……………………………………………………..53. Mục đích nghiên cứu………………………………………………64. Phạm vi nghiên cứu………………………………………………..65. Phƣơng pháp nghiên cứu…………………………………………..76. Cấu trúc khoá luận…………………………………………………7Nội dungChương 1: Phạm Hổ với văn học thiếu nhi…………………………51.1. Vài nét về tác giả Phạm Hổ………………………………………..51.2. Đóng góp của Phạm Hổ trong văn học thiếu nhi Việt Nam……..71.3. Quan niệm sáng tác của Phạm Hổ về văn học viết cho thiếu nhi..8Chương 2: Sự thể hiện tình bạn trong thơ Phạm Hổ viết cho thiếunhi………102.1. Những ngƣời bạn là cây cối………………………………………102.2. Những ngƣời bạn là con vật………………………………………172.2.1. Những con vật gần gũi với con ngƣời…………………………..172.2.2. Những con vật sống trong môi trƣờng nƣớc……………………212.2.3. Những con vật sống trên trời……………………………………222.3. Những ngƣời bạn là đồ vật………………………………………..242.4. Những ngƣời bạn là những trò chơi truyền thống………………..31Chương 3: Nghệ thuật trong thơ tình bạn Phạm Hổ viết cho thiếu nhi…343.1. Cách đặt tên các bài thơ, tập thơ……………………………………343.2. Thể thơ…………………………………………………………….363.3. Ngôn ngữ…………………………………………………………..373.4. Các biện pháp nghệ thuật…………………………………………40Kết luận…………………………………………………………………..46Tài liệu tham khảo………………………………………………………48MỞ ĐẦU1. Lý do chọn đề tàiThơ viết cho thiếu nhi là một bộ phận không thể thiếu đƣợc của nềnvăn học thiếu nhi nói riêng và nền văn học Việt Nam nói chung. Những “đứacon tinh thần” là kết quả của sự phát triển phong phú và toàn diện về mặt đềtài, chủ đề và thể loại thơ ca cho thiếu nhi của những tên tuổi nổi tiếng nhƣ:Võ Quảng, Định Hải, Trần Đăng Khoa… và Phạm Hổ là một trong những câybút tâm huyết với trẻ thơ.Phạm Hổ sáng tác rất nhiều thể loại cho thiếu nhi: thơ, truyện, kịch,truyện ngắn, truyện cổ tích hiện đại… Ở thể loại nào, Phạm Hổ cũng để lại ấntƣợng sâu sắc trong lòng độc giả. Đặc biệt, thơ ông viết cho các em thƣờnggiản dị, trong sáng, hồn nhiên nhƣ những câu đồng dao dễ hiểu, dễ nhớ. Dẫndắt trẻ vào thế giới xung quanh đầy phong phú và thú vị. Thơ Phạm Hổ hòanhập vào tâm hồn trẻ tạo nên một thế giới trẻ thơ mới sống động với nhiều bấtngờ, lý thú và mới mẻ.Đến với thơ viết cho thiếu nhi của Phạm Hổ ngƣời đọc nhƣ lạc vàomột thế giới của tình bạn. Mỗi một bài thơ là một câu chuyện cổ tích hấp dẫntrẻ thơ: tình bạn giữa chú bò và cái bóng của mình trong Chú bò tìm bạn haylà tình bạn âm thầm nhƣng tha thiết của những đồ dùng, vật dụng quen thuộctrong gia đình trong Những người bạn im lặng… Nói tóm lại, thơ Phạm Hổkhông chỉ đơn thuần viết cho các em mà còn muốn truyền đến các em nguồnmạch sống, những giá trị văn hóa đạo đức và cả những khát vọng dân tộc.Là một giáo viên Mầm non trong tƣơng lai và là ngƣời rất quan tâm tớinhững vần thơ của Phạm Hổ viết cho lứa tuổi nhi đồng. Chúng tôi chọnnghiên cứu đề tài “Tình bạn trong thơ Phạm Hổ viết cho thiếu nhi” không chỉvì những lý do này mà còn thể hiện lòng yêu mến, trân trọng của tôi tới hồnthơ đƣợc nhiều ngƣời kính trọng.Từ những lý do trên đây, kế thừa và tiếp thu các ý kiến có tính chất gợimở của các nhà nghiên cứu về tình bạn trong thơ Phạm Hổ. Cùng với niềmsay mê thơ ca, chúng tôi mạnh dạn lựa chọn đề tài: Tình bạn trong thơ PhạmHổ viết cho thiếu nhi.2. Lịch sử nghiên cứu vấn đềPhạm Hổ đã từng nhận đƣợc nhiều giải thƣởng trong các cuộc thi sángtác cho thiếu nhi nhƣ: Tặng thƣởng loại A trong những năm 1960 cho tácphẩm Chú vịt bông, giải A do Hội đồng Văn học thiếu nhi – Hội văn học ViệtNam trao tặng cho tác phẩm Những người bạn im lặng, giải thƣởng Nhà nƣớcvề Văn học thiếu nhi đợt 1 năm 2001… Với những đóng góp lớn lao ấy, nhiềunhà nghiên cứu đã dành tặng Phạm Hổ niềm ƣu ái, sự ngƣỡng mộ, cảm phụctrƣớc một tấm lòng hết mình vì tuổi thơ.Nhà thơ Trần Đăng Khoa đã có những khám phá rất thú vị:“Phạm Hổ đã hiến dâng trọn vẹn cái phần tinh túy nhất của đời mình,của tâm hồn mình cho con trẻ. Đọc thơ của ông ta thấy ông rất yêu trẻ con.Mà không chỉ yêu, ông còn kính trọng và sùng bái chúng. Vì thế nói đến ôngta vẫn quen nghĩ đó là thi sĩ chuyên viết cho thiếu nhi, viết bằng nhiều thểloại: thơ, truyện, kịch, truyện thần thoại, kịch bản phim hoạt hình…” [8;tr.950].Trong bài viết Mười lăm năm viết cho thiếu nhi nhà thơ Định Hải đãđƣa ra nhận định: “Thơ Phạm Hổ nặng khai thác khía cạnh tình cảm nhi đồng,thơ anh uyển chuyển, giàu nhạc điệu, gần gũi với đồng dao. Bạn đọc thƣờngnhắc đến những bài thơ của anh nhƣ: Xe cứu hỏa, Tre, Bắp cải xanh, Chú bòtìm bạn…” [1; tr.35].Trong cuộc hội thảo về các tác giả viết cho thiếu nhi, nhà văn NguyênNgọc đã phát biểu: “Bạn (Phạm Hổ) vừa mở thêm ra một cánh cửa nữa vàtheo chân anh, bƣớc ra cánh cửa ấy, ta bỗng gặp một chân trời hứa hẹn vàmênh mông hơn, vừa gần gũi vừa mới lạ, vừa quen thuộc vừa mỗi bƣớc khiếnta lại ngạc nhiên” [12; tr.49].Khi nhận xét về tập thơ Từ không đến mười, nhà phê bình Vũ NgọcBình khẳng định: “Tiếp theo những chú bò tìm bạn, bạn trong vƣờn, Phạm Hổvẫn phát huy cái sở trƣờng quen thuộc là bằng vài nét bút, vẽ nên những bứctranh khiêm tốn về kích thƣớc mà có sức khơi gợi, giúp các em với con mắttạo hình của tuổi thơ trong vô số hình họa của cuộc sống”. Cùng với quanđiểm trên, nhà thơ Phạm Đình Ân cũng ghi nhận: “Nhà thơ Phạm Hổ đã dànhcả cuộc đời viết cho các em. Thơ ông nghiêng về sự quan sát chi tiết, tỉ mỉ,tinh tế với một cách biểu đạt ngộ nghĩnh, giàu nhân ái” [11; tr38].Từ thực tiễn nghiên cứu trên, chúng tôi nhận thấy: Các sáng tác thơPhạm Hổ viết cho thiếu nhi viết về tình bạn đã đƣợc nhiều nhà nghiên cứuquan tâm, chú ý. Tuy nhiên lại chƣa có công trình nghiên cứu nào đi sâu tìmhiểu một cách hệ thống về đặc sắc trong thơ tình bạn của Phạm Hổ viết chothiếu nhi. Đó là gợi ý để chúng tôi đi sâu nghiên cứu đề tài này và những ýkiến của các nhà nghiên cứu đi trƣớc sẽ là những định hƣớng quý báu giúpchúng tôi khai triển khóa luận: Đặc sắc trong thơ viết về tình bạn của Phạm Hổ.3. Mục đích nghiên cứuNghiên cứu những nét đặc sắc trong thơ viết về tình bạn củaPhạm Hổ dành cho thiếu nhi qua đó khẳng định những đóng góp to lớn củaông đối với sự phát triển của Văn học thiếu nhi Việt Nam.4. Phạm vi nghiên cứuĐể thực hiện đề tài: Đặc sắc trong thơ viết về tình bạn củaPhạm Hổ, chúng tôi tập trung khảo sát một số sáng tác thơ Phạm Hổ viết chocác em gồm các tập:- Chú bò tìm bạn- Những người bạn im lặng- Từ không đến mười- Đỗ trắng đỗ đen- Cháu chọn hạt nào- Những người bạn nhỏ- Bạn trong vườn- Em thích em yêu- Những người bạn ồn ào5. Phương pháp nghiên cứu- Phƣơng pháp khảo sát thống kê- Phƣơng pháp phân tích tổng hợp- Phƣơng pháp so sánh6. Cấu trúc khóa luậnNgoài phần mở đầu, kết luận và tài liệu tham khảo, nội dung chính củakhóa luận đƣợc triển khai trong 2 chƣơng sau:Chƣơng 1: Phạm Hổ với văn học thiếu nhiChƣơng 2: Tình bạn trong thơ Phạm Hổ viết cho thiếu nhiNỘI DUNGChương 1PHẠM HỔ VỚI VĂN HỌC THIẾU NHI1.1. Tiểu sửSuốt gần nửa thế kỉ cầm bút viết cho thiếu nhi, nhà thơ Phạm Hổ từngtâm sự: “Nếu đƣợc sống thêm một lần nữa, tôi vẫn chọn nghề cũ: làm thơ,viết văn cho các em đọc, còn vẽ tranh cho các em xem nữa. Tôi thƣờng lấylòng yêu mến các em, lấy những công việc mình làm cho các em làm thƣớcđo lòng mình đối với dân với nƣớc…”.Phạm Hổ sinh ngày 28 tháng 11 năm 1926 tại xã Nhơn An, huyện AnNhơn, tỉnh Bình Định trong một gia đình nhà Nho có truyền thống văn học.Ông có anh trai là nhà thơ Phạm Văn Ký và em trai là Phạm Thế Mỹ. Đƣợcsinh ra trong một gia đình có truyền thống thơ ca nhƣ vậy nên Phạm Hổ chịuảnh hƣởng rất nhiều từ những ngƣời thân khi sáng tác. Đây chính là tiền đề đểPhạm Hổ trở thành một trong những cây đại thụ của nền văn học nƣớc nhà.Quy Nhơn là nơi có nhiều danh lam thắng cảnh. Những cảnh đẹp củaquê nhà đã tạo nguồn cảm hứng cho Phạm Hổ trong rất nhiều trang viết củaông. Mỗi khi có dịp viết về miền đất và con ngƣời Bình Định, Phạm Hổ luôntỏ ra say sƣa với những tình cảm quê hƣơng ngọt ngào, nhất là khi nó gắn liềnvới những ký ức tuổi thơ trong trẻo, mộc mạc mà thấm sâu trong lòng ông.Đây cũng là mảnh đất giàu truyền thống yêu nƣớc, là nơi nuôi dƣỡng nhiềunhà thơ, nhà văn nổi tiếng nhƣ: Chế Lan Viên, Xuân Diệu, Hàn Mặc Tử…Ông đỗ bằng thành chung năm 1943 tuy nhiên do gặp tai nạn nên ôngkhông thể ra Huế học bán trú tại trƣờng quốc học Huế. Ông làm thƣ kí côngnhật cho tòa sứ Quy Nhơn để đỡ mẹ nuôi các em và tự học để thi tú tài.Cái duyên với văn học nghệ thuật thực sự bắt đầu nơi ông khi cáchmạng tháng Tám thành công, dẫu rằng ông vốn say mê văn học từ nhỏ. Làmthƣ kí thƣờng trực ở Chi hội văn hóa Cứu Quốc do nhà thơ Trần Mai Ninhphụ trách rồi dự học lớp hội họa kháng chiến liên khu 5 do họa sĩ Nguyễn ĐỗCung chủ nhiệm, rồi đi thực tế sáng tác ở miền tây Bình Định (vùng giáp cậnAn Khê). Phạm Hổ vừa vẽ vừa làm thơ và nhƣ ông thừa nhận có khi mê làmthơ hơn vẽ. Đến đầu năm 1950, Phạm Hổ đƣợc cử đi dự hội nghị Văn họctoàn quốc ở Việt Bắc với tƣ cách là một nhà thơ trẻ liên khu 5.Trong khoảng thời gian 1952 – 1953, Phạm Hổ có “hai năm vàng” ởquê, ông vừa làm công tác văn hóa thông tin vừa thâm nhập sâu vào thực tếđời sống để có thể hiểu thế nào là nông dân, thế nào là chân lấm tay bùn, thếnào là đầu tắt mặt tối… Phạm Hổ xem đó là những tƣ liệu cần thiết để mộtnhà văn sáng tác phục vụ nhân dân.Tháng 1 năm 1954, Phạm Hổ có mặt ở Hà Nội và làm công tác đốingoại ở Hội Văn nghệ Trung Ƣơng. Sau Hiệp định Genevơ năm 1954, ông raBắc tham gia sáng lập Hội nhà văn miền Bắc (1957) và cũng là một trongnhững ngƣời đầu tiên hình thành nhà xuất bản Kim Đồng – nơi chuyên xuấtbản văn hóa phẩm dành cho trẻ em. Trong những năm chống Mĩ, Phạm Hổlàm việc trong nhiều cƣơng vị ở nhà xuất bản Kim Đồng, nhà xuất bản Hộinhà văn, báo Văn nghệ… Ông đi nhiều nơi, có khi vào cả tuyến lửa QuảngBình, Vĩnh Linh để lấy tài liệu sáng tác. Đất nƣớc thống nhất, Phạm Hổ vẫntiếp tục đi nhiều nơi và sáng tác, nhất là sáng tác cho thiếu nhi Việt Nam.Từ năm 1983, ông là Phó trƣởng ban đối ngoại của Hội Nhà văn ViệtNam và là Chủ tịch Hội đồng văn học thiếu nhi của hội.Ngày 4 tháng 5 năm 2007, Phạm Hổ qua đời ở tuổi 81. Song hình nhƣvới thiếu nhi Việt Nam, ông già tóc bạc ấy vẫn mãi là ngƣời bạn thân thiết củatuổi nhỏ.1.2. Đóng góp của Phạm Hổ trong văn học thiếu nhi Việt NamPhạm Hổ sáng tác nhiều thể loại: thơ, truyện ngắn, tiểu thuyết, truyệncổ tích hiện đại, kịch cho cả ngƣời lớn và trẻ em. Sự phong phú trong thể loạivà số lƣợng dày dặn các tác phẩm ít nhiều chứng minh cây bút Phạm Hổ cónguồn tiềm lực sáng tác dồi dào và khá linh động.Phạm Hổ là một trong những cây bút xuất sắc của văn học thiếu nhi nóiriêng và ông là một trong những ngƣời đặt nền tảng đầu tiên xây dựng nềnvăn học cho thiếu nhi Việt Nam. Điều đó đƣợc chứng minh qua hơn 60 nămcầm bút vì tình yêu trẻ thơ, Phạm Hổ đã để lại khoảng trên 20 tập thơ, 9 tậptruyện và 4 vở kịch tặng riêng các em.Những tác phẩm chính:Thơ:- Em tre (1948)- Chú bò tìm bạn (1957)- Em thích em yêu (1958)- Những người bạn nhỏ (1960)- Bạn trong vườn (1967)- Từ không đến mười (1973)- Mẹ, mẹ ơi, cô bảo (1980)- Những người bạn im lặng (1984)- Đỗ trắng đỗ đen (1991)- Cháu chọn hạt nào (1992)- Câu chuyện về Miu trắng (1993)Truyện:- Viết thư cho cha (1959)- Khẩu súng người ông (1960)- Cất nhà giữa hồ (1964)- Chuyện hoa, chuyện quả (tập 1, 1974)- Lửa vàng, lửa trắng (1976)- Chuyện hoa, chuyện quả (tập 2, 1982)- Tiếng sáo và con rắn (chuyện hoa, chuyện quả, tập ba, 1985)- Ngựa thần từ đâu đến (1986)- Nhứng chú sẻ con (1988)- Hai vợ chồng và con voi quý (chuyện hoa, chuyện quả, tập bốn, 1988)- Chim lưu ly (chuyện hoa, chuyện quả, tập năm, 1990)- Quả tim bằng ngọc (chuyện hoa, chuyện quả, tuyển chọn, 1993)- Lửa vàng, lửa trắng, lửa nâu ( 1993)Kịch:- Nàng tiên nhỏ thành Ốc (1981)- Tìm gặp lại anh (1981)- Người gái hầu của Mị Châu (1984)- Mị Châu và chiếc áo lông ngỗng (1984)Với sự đóng góp to lớn đó dành cho thiếu nhi, Phạm Hổ đã đƣợc traotặng nhiều giải thƣởng văn học:- Giải A trong các cuộc vận động sáng tác cho thiếu nhi với các tập thơChú bò tìm bạn (1957 – 1958), Chú vịt bông (1967 – 1968).- Giải thƣởng chính thức về thơ viết cho thiếu nhi của hội đồng văn họcthiếu nhi, Hội nhà văn Việt Nam với tập thơ Những người bạn im lặng(1985).- Giải thƣởng cuộc thi sáng tác kịch bản cho thiếu nhi do Hội nghệ sĩsân khấu tổ chức với vở kịch Nàng tiên nhỏ thành Ốc (1986).Với những đóng góp quan trọng cho nền văn học thiếu nhi, Phạm Hổxứng đáng với Giải thƣởng Nhà nƣớc về văn học nghệ thuật (đợt 1 – 2001).1.3. Quan niệm sáng tác của Phạm Hổ về văn học viết cho thiếu nhiPhạm Hổ chọn con đƣờng đi vào thế giới tâm hồn trẻ thơ khác vớinhiều ngƣời. Ông tâm niệm: “Đối với tôi đƣợc viết cho các em là cả một hạnhphúc”. Rất nhiều lần ông đã phát biểu nhƣ vậy và tinh thần đó lại một lần nữađƣợc ta bắt gặp trong Những bài thơ nho nhỏ:“Thật đơn sơ là hạnh phúc?Đƣợc viết cho các emNhững bài thơ nho nhỏ”Thơ văn của Phạm Hổ đƣợc chọn lọc đƣa vào giảng dạy ở các lớp mẫugiáo có các bài thơ: Cô giáo, Xe chữa cháy, Bắp cải xanh, Sen nở, Tâm sự củacái mũi, Vì sao, Chùm thơ con gà và quả trứng…Ông còn có trên 50 đầu sách sáng tác cho thiếu nhi với nhiều giảithƣởng của Hội đồng thiếu nhi Việt Nam, Trung ƣơng Đoàn tặng… Sự vất vảvà cực nhọc của nghề cuối cùng đã kết tinh thành “những đứa con tinh thần”tạo nên niềm vui cho nhà thơ.Cả cuộc đời Phạm Hổ đã yêu thƣơng với một tình yêu đằm thắm màông dành trọn cho thế hệ trẻ. Dƣờng nhƣ ông luôn sống với niềm mong ƣớc:làm sao cho các tác phẩm của mình đem đến cho tâm hồn các em chân, thiện,mĩ…Trong cuộc đời sáng tác của mình, phần lớn tâm huyết và bút lực PhạmHổ dành cho thiếu nhi và ông đã đạt đƣợc những thành công xuất sắc nhất ởmảng thơ. Chính vì vậy mà bạn đọc thƣờng gọi ông là nhà thơ của tuổi thơ.Phạm Hổ còn cho rằng “Trƣớc khi viết cho các em nhà thơ phải là bầubạn của các em”. Phải hiểu đƣợc tâm tƣ, suy nghĩ và tình cảm của chúng. Ôngtâm sự: “Tôi đặc biệt chú ý đến tình bạn trong đời sống con ngƣời”.Trong quá trình sáng tác, Phạm Hổ đã tìm ra một điều rất ý nghĩa: Thếgiới xung quanh luôn là những ngƣời bạn của các em. Các em có thể vui đùabên những ngƣời bạn là thế giới cỏ cây, hoa lá, những ngƣời bạn là động vật,là đồ vật… Tất cả những ngƣời bạn ấy đều sống động, có hồn và gần gũi vớicác em. Vì vậy Phạm Hổ đã tổng kết: “Thiên nhiên gợi cho chúng ta bao điềusuy nghĩ về cuộc sống con ngƣời… bằng chính cái đẹp, thiên nhiên dạy cho tayêu cái đẹp….” [5; tr.76].Chương 2SỰ THỂ HIỆN TÌNH BẠN TRONG THƠ PHẠM HỔ VIẾT CHOTHIẾU NHI2.1. Những người bạn là cây cốiSự thể hiện tình bạn trong thơ Phạm Hổ viết cho thiếu nhi phong phúvà đa dạng. Đó là những ngƣời Bạn trong vườn nhƣ các loài hoa, loài quả; làNhững người bạn im lặng trong thế giới đồ vật; là Những người bạn nhỏ baogồm những con vật nhỏ bé, gần gũi với con ngƣời. Bên cạnh đó, Phạm Hổcòn dành nhiều tâm huyết để viết về những ngƣời bạn nhỏ ngộ nghĩnh đángyêu.Phạm Hổ tâm niệm: “Tôi ít khi gặp thấy một cái cây xấu, một bông hoaxấu, một trái quả xấu. Có thể nói tất cả đều đẹp. Có những cây, những hoa,những quả tuyệt đẹp. Cả về bên ngoài, cả về bên trong” [4; tr.74]. Vì trong tạohóa tất cả những cây tre, cây si, cây đa, cây lúa, hoa sen, quả thị, quả na, quảổi… đều có một hình dạng riêng và đều đẹp, đều hấp dẫn. Khi chúng đứngmột mình vốn đã đẹp, chúng kết lại thành chùm, nở thành khóm thì vẻ đẹpcủa nó đã đƣợc nâng lên thành vẻ đẹp của sức mạnh tập thể.Thơ Phạm Hổ tinh tế, giàu cảm xúc, sức tƣởng tƣợng vô cùng phongphú. Nhà thơ nói hộ các em một cách chân thực, sinh động những ngƣời Bạntrong vườn có vô số loài cây, loài hoa, loài quả. Cảm động mà chân thực, đólà hình ảnh cây dƣa mẹ “yếu mềm” và đàn dƣa con “to nặng”:“Dây dƣa hấu yếu mềmSinh đàn con to nặngMẹ không bế nổi conĐành giao nhờ đất ẵm”(Dưa)10Qua bài thơ này, Phạm Hổ muốn các em thấy đƣợc đặc điểm của câydƣa là một loại cây có dây leo, sống ở dƣới đất. Mặt khác, thông qua việc dƣanhờ đất ẵm con thì tác giả khéo léo lồng ghép các hình ảnh để trẻ có thể thấyđƣợc tình cảm thân thiết giữa dƣa và đất. Dƣa và đất là đôi bạn thân, luôngiúp đỡ nhau và không thể tách rời.Gần gũi với trẻ em Việt Nam là mỗi góc vƣờn. Trong góc vƣờn thânyêu đó, khế là một loài cây rất quen thuộc. Phạm Hổ đã miêu tả chân thựctừng chùm hoa, múi quả, đặc tính và tác dụng của nó:“Hoa từ trên caoRủ nhau xuống giếngTắm xong hoa tímTheo gầu nƣớc lênAi nặn nên hìnhKhế chia năm cánhKhế chín đầy câyVàng treo lóng lánh…!Con cua con hếnGiữa ruộng ven sôngNấu chung sao khếCơm canh ngọt lành”(Khế)Một loài cây mọc bên bờ ao, góc vƣờn, hoa màu tím, quả hình nămcánh, khi chín chuyển sang màu vàng, là gia vị không thể thiếu trong móncanh chua đồng quê… Với một câu hỏi tu từ “Ai nặn nên hình?”, Phạm Hổ đãkhiến trẻ em tò mò, thích thú. Còn nữa, Phạm Hổ còn đƣa các em về với mónăn dân dã, quen thuộc từ bao đời nay: Món canh chua nấu khế nhƣ một thứ“quốc hồn” của ngƣời Việt.11Chân thực mà sinh động là những gì Phạm Hổ đã dành cho nhữngngƣời Bạn trong vườn. Không chỉ có dƣa, khế mà còn biết bao nhiêu cây, hoa,quả khác nữa nhƣ: na, lựu, ổi, bƣởi, roi, sầu riêng… cũng đƣợc nhà thơ miêutả chân thực nhƣ những gì chúng vốn có. Từ những hình ảnh chân thực sinhđộng này, các em không chỉ biết thêm nhiều về thế giới thực vật mà còn thêmyêu những loài cây, thứ quả gần gũi xung quanh mình nhƣ những ngƣời bạnthật đặc biệt của trẻ thơ.Thế giới cỏ cây hoa lá trong thơ Phạm Hổ còn hấp dẫn bởi những hìnhdạng vô cùng phong phú. Nói về sự đa dạng của thiên nhiên Phạm Hổ khẳngđịnh: “Sự phong phú của thiên nhiên thì có lẽ không có gì có thể so sánhđƣợc. Không một cái gì giống cái gì. Triệu triệu họ cây, từ cây rêu bé tí nhƣcái lông tơ của chú vịt con đến cây chò cao vút lƣng chừng trời… trong mộtloài cam có bao nhiêu thứ cam, trong một họ bứa có bao nhiêu thứ bứa. Cóbao nhiêu dáng hoa, màu hoa, có bao nhiêu mùi thơm, có bao nhiêu cáchchín: chín trắng, chín vàng, chín đỏ, chín xanh, chín tím, chín đen… và kèmtheo là bao nhiêu là cá tính: hoa này nở sáng hoa kia nở tối, hoa này thíchsƣơng hoa kia thích gió, quả này có hột ở trong, quả kia có hột ở ngoài… Rồiđến sự kì diệu của thiên nhiên từ lá sang hoa, từ hoa sang quả” [6; tr76].Hãy xem Phạm Hổ khắc họa hình dạng quả ổi và sự hấp dẫn của nó:“Ổi tặng bạnQuả ổi ngonĐã chín trắngLại mập trònĐào: ruột hồngMỡ: ruột trắngAi mới cắn”(Ổi)12Đây là trái ổi với hình dạng tròn, mập mạp, mọng, đang vào vụ chín.Điều khác biệt của trái ổi là khi chín không ngả vàng mà “chín trắng”. Nhữngtƣởng ổi là trái quả khó tạo nên sự rực rỡ, nhƣng trong cái nhìn riêng củaPhạm Hổ, ổi không chỉ ngon, ngọt mà hƣơng thơm còn toát lên vẻ quyến rũ,tự khoe sắc của mình từ trong sâu thẳm đáy lòng của mỗi trái ổi.Quả sung và lá sung đƣợc Phạm Hổ khắc họa rất thật nhƣng không hềkhô khan mà còn rất sinh động, lột tả đƣợc hết đặc điểm của lá sung, quảsung và tính chất của quả khi chín hay khi còn xanh:“Sung già nhất vƣờnLá nhƣ bỏng nổChi chít đầy cànhQuả xanh, quả đỏQuả xanh, trẻ nhỏQuả đỏ, bà già…”(Sung)Hình ảnh so sánh “Lá nhƣ bỏng nổ” là một sự sáng tạo độc đáo của nhàthơ mà vẫn miêu tả đƣợc chân thực hình dáng của lá sung, lại vừa khơi gợiđƣợc trí tƣởng tƣợng phong phú, sinh động của trẻ.Cây bắp cải khoác lên mình một màu xanh mát mắt, từng lá sắp vòngtròn, ôm ấp búp cải non đang cuộn mình ngủ ngon. Qua cách miêu tả của nhàthơ, trẻ em biết đƣợc quy luật sinh trƣởng, cách sắp xếp lá và cấu tạo của câybắp cải:“Bắp cải xanhXanh mát mắtLá cải sắpSắp vòng trònBúp cải non13Nằm ngủ giữa”(Bắp cải xanh)Qua bài thơ này, Phạm Hổ còn muốn nhắn thêm một thông điệp về tìnhcảm mẹ con. Búp cải non nằm ở giữa đƣợc bao bọc bởi nhiều lớp lá bên ngoàicũng nhƣ một đứa trẻ đƣợc ngƣời lớn và nhất là ngƣời mẹ che chở từng chút,từng chút một và mong con lớn khôn từng ngày.Hay khi giới thiệu cho các em về cây cà rốt, nhà thơ cũng miêu tảchúng bằng những nhịp điệu chân sáo trong trang phục áo xanh, quần đỏ:“Lá xanhCủ đỏLớn nhỏBên nhauĐất độiNgập đầuNhảy lênĐẹp thậtTên emCà rốtCủ đỏLá xanh…”(Củ cà rốt)Củ cà rốt đƣợc tác giả khắc họa chẳng khác gì một đứa trẻ tinh nghịch,nhí nhảnh, lúc nào cũng chạy nhảy tung tăng với bộ quần áo bắt mắt. Củ càrốt mang lại niềm vui cho mọi ngƣời giống nhƣ một đứa trẻ vui tƣơi, hồnnhiên, đáng yêu.14Những loài cây ở trên cạn thì lung linh rực rỡ khoe đủ sắc màu, hìnhdạng là thế, còn có những cây mọc ở dƣới nƣớc cũng không chịu thua kém vềsự hấp dẫn của mình.“Có cô rong xanhĐẹp nhƣ tơ nhuộmGiữa hồ nƣớc trongNhẹ nhàng uốn lƣợnMột đàn cá nhỏĐuôi xanh, đuôi hồngQuanh cô rong đẹpMúa làm văn công”(Rong và cá)Tình bạn giữa rong và cá thật đẹp, cây rong đƣợc tác giả ví nhƣ nhữngvũ công xinh đẹp trong bộ váy áo màu xanh bắt mắt, nhƣ đƣợc nhuộm bởinhững sợi tơ óng mƣợt cùng với động tác múa lƣợn, nhẹ nhàng, mềm mại.Đàn cá nhỏ hiện lên trong mắt độc giả cũng lung linh không kém nhƣ nhữngđiệu múa phụ họa luôn song hành bên cô rong. Đó còn là biểu tƣợng của tìnhbạn giữa những đứa trẻ có cùng sở thích, niềm đam mê và yêu thích cái đẹp,luôn sống hòa thuận, yêu thƣơng và giúp đỡ lẫn nhau.Thiên nhiên có vô số loài cây, loài hoa, loài quả. Có bao nhiêu cái câylà có bấy nhiêu hình dạng khác nhau, màu sắc khác nhau… tạo ra những nétđặc sắc riêng. Đó là điều kì diệu của thiên nhiên. Bƣớc vào thế giới cỏ câyhoa lá trong thơ Phạm Hổ ta nhƣ lạc vào một thế giới ngào ngạt hƣơng thơm:“Hoa trắng đầy vƣờnHƣơng thơm khắp xóm”.15Phạm Hổ kể về các loài cây với một sự đam mê sâu sắc. Cây nào quảnào cũng đƣợc ông khai thác ở một khía cạnh rất độc đáo không chỉ về màusắc, hình dáng và cả hƣơng vị nữa:“Ai đã xức nƣớc hoaMà hoa hồng thơm thế”(Hoa hồng)Nhờ có hƣơng thơm quyến rũ mà hoa đã thân mật với anh chị bƣớm:“Hoa ngẩng cao đầuSuốt ngày không mỏiBƣớm bay! bƣớm bayNhƣ nhờ gió thổi”(Hoa và bướm)Hoa và bƣớm đã kết thân với nhau nhƣ vậy đấy. Nhờ có hoa mà bƣớmlấy đƣợc mật và nhờ có bƣớm mà hoa đã kết đƣợc trái. Đây có lẽ là một quyluật của tạo hóa: đã có hoa là có bƣớm. Hoa và bƣớm cũng giống nhƣ haingƣời bạn nhỏ luôn giúp đỡ nhau cùng tiến bộ, sống hòa thuận và vui vẻ bênnhau.Đấy là sự hấp dẫn của hoa. Còn đối với những loài quả, chúng cũngđem đến cho khu vƣờn những mùi vị khó có thể từ chối:“Đồi nắng dứa vềĐẹp trên đất đỏMột quả sóc ănThơm lừng trong gió”(Dứa)“Nhà ai vừa chín quả đầuĐã nghe gió thổi vƣờn sau thơm lừng”(Sầu riêng)16Ở đây, các em không chỉ đƣợc hòa mình vào những vƣờn hoa quả ngáthƣơng bên những sự trải nghiệm khác nhau về vị giác, mà các em còn thấyđƣợc cuộc sống muôn màu xung quanh chúng ta. Thật đúng khi nói rằng:“Thơ Phạm Hổ hƣớng về cảnh vật thiên nhiên và cuộc sống bình thƣờng đểlàm nên vẻ đẹp của con ngƣời” [13; tr.40].Qua những bài thơ viết về cây cối, Phạm Hổ đã khéo léo lồng ghépnhững kiến thức thú vị về đặc điểm, công dụng và giá trị dinh dƣỡng của cácloại quả, rau… giúp các em có thêm những hiểu biết về thế giới cỏ cây hoa láxung quanh mình để thêm yêu quý, bảo vệ chúng nhƣ những ngƣời bạn thânthiết.2.2. Những người bạn là con vậtThơ Phạm Hổ không chỉ nói tới thế giới cỏ cây hoa lá, thơ ông còn cómột thế giới những con vật ngộ nghĩnh đáng yêu. Trong thế giới này, PhạmHổ đã tập hợp đầy đủ các con vật với nhiều đặc điểm khác nhau. Chúng cũnglà những ngƣời bạn nhỏ của con ngƣời, của các em. Bằng sự quan sát tinh tế,Phạm Hổ đã phát hiện ra đặc điểm riêng của mỗi con vật. Ông đã chọn nhữngchi tiết độc đáo để miêu tả một cách ấn tƣợng những ngƣời bạn loài vật đángyêu, đáng quý. Nắm bắt đƣợc tâm lí trẻ thơ, thơ Phạm hổ không đi tìm hiểuđời sống và những hoạt động của loài vật mà ông chỉ khai thác những nét tínhcách, vẻ đẹp của chúng. Qua đôi mắt trẻ thơ, các con vật trong thơ ông hiệnlên một cách ngây thơ, hồn nhiên nhƣ chính những đứa trẻ.Có thể nói rằng vƣờn thơ của Phạm Hổ nhƣ một vƣờn bách thú. Ôngsƣu tập nhiều loài vật nuôi trong gia đình gần gũi với con ngƣời nhƣ: chú chó,chú mèo, con gà, con vịt, con bò… Ngoài ra ông còn đƣa vào bộ sƣu tầm củamình những động vật ở chốn rừng xanh nhƣ: voi, thỏ, nai… hay những convật gắn liền với sông nƣớc nhƣ: ếch, nhái, dế… Đó là một xã hội luôn nhộn17nhịp, ríu rít nhƣng lại rất đoàn kết, luôn sống bên cạnh con ngƣời, bên cạnhcác em nhỏ.2.2.1. Những con vật gần gũi với con ngườiCó thể dễ dàng nhận thấy rằng, những con vật này đã là bạn của conngƣời và cũng rất gần gũi với trẻ thơ. Chúng đều là những con vật hiền lành,dễ gần, dễ mến. Trƣớc tiên ta phải kể tới một Chú bò tìm bạn thật thà, hiềnlành nhƣng lại có nét ngốc nghếch, đáng yêu:“Mặt trời rúc bụi treBuổi chiều về nghe mátBò ra sông uống nƣớcThấy bóng mình ngỡ ai…Bóng bò chợt tan biếnBò tƣởng bạn đi đâuCứ ngoái trƣớc nhìn sau“Ậm ò” tìm gọi mãi”Đây là một bài thơ rất hay của nhà thơ Phạm Hổ dành cho thiếu nhi.Bài thơ này vừa là sự miêu tả rất thật, vừa là một cách diễn đạt rất tình cảm vềtình bạn của tác giả. Trong bài thơ này, chú bò thấy bóng mình in trên mặtnƣớc ngỡ đó là bạn. Tuy chú có nét lơ ngơ nhƣng cái lơ ngơ đó thật đáng yêu.Đáng yêu ở hành vi biết chào hỏi khi gặp ngƣời khác. Đáng yêu ở hành vithiết tha gọi bạn… Chú bò thấy bóng mình mà ngỡ đó là một chú bò khác vàngay lập tức chào bạn, làm quen với bạn. Đó là một điều đáng quý trong tìnhbạn. Tình bạn chỉ bắt đầu khi chúng ta thân thiết, cởi mở và hòa đồng vớinhau. Khi không thấy bạn đâu, chú bò đã bày tò tình cản thƣơng nhớ bạn bằngcách “ậm ò” tìm gọi bạn. Đây là điều đáng quý trong tình bạn. Hình ảnh chúbò cũng chẳng khác nào một đứa trẻ, có khi cũng ngộ nhận cái bóng của mìnhlà một bạn khác rồi lại chợt vỡ ào khi bóng mình tan biến và ngƣời bạn mới18cũng đi không nói lời nào. Đọc đi đọc lại bài thơ, ta sẽ càng tìm đƣợc thêmnhiều điều giáo dục bổ ích cho bản thân mình về tình bạn.Từ những cảm xúc ngây thơ và đáng yêu của Chú bò tìm bạn và bài thơcũng chính là tên của tập thơ đã đi vào trong ký ức của biết bao nhiêu em nhỏ.Chú bò đã đem đến một tình bạn vô tƣ, trong sáng, giúp các em biết trân trọngtình bạn, biết lƣu giữ lại những giây phút đáng nhớ bên nhau và biết sốngchân thành với mọi ngƣời.Từ xa xƣa ai cũng biết, chó và mèo là hai loài vật không chơi với nhau,thậm chí là ghét nhau. Nhƣng trong thơ Phạm Hổ thì chó và mèo lại là đôibạn thân và cùng nhau chơi trốn tìm:“Rủ nhau chơi ú timGiờ đến phiên chó trốnMèo đảo mắt nhìn quanhChó nấp đâu giỏi gớm!Bỗng kìa chỗ khe tủChó để lộ cái đuôiRón rén mèo đến nơiÓa! Chộp ngay lƣng bạnChó vẫn thú vị lắmCứ nhe răng ra cƣời“Không! Mình nấp giỏi thậtLỗi chỉ tại cái đuôi!”(Chơi ú tim)Tình bạn giữa chó và mèo thật thân thiết. Tình bạn đó đƣợc thể hiệnqua tiếng cƣời vang của cả chó và mèo khi cùng chơi một trò chơi dân gianViệt Nam. Chó khi bị mèo tìm ra chỗ nấp không cảm thấy buồn mà còn rấtvui vì mình trốn giỏi nhƣng chỉ tại cái đuôi. Tình bạn với trẻ thơ cũng vậy,19thật đơn giản, chỉ cần cùng nhau chơi, cùng nhau cƣời tan trong hạnh phúc,chỉ vậy thôi cũng đã đủ lắm rồi.Trái ngƣợc với những bài học quý giá và những xúc động về tình bạntrong Chú bò tìm bạn thì Thỏ dùng máy nói mang đến cho các em một chú thỏđa nghi, không tin tƣởng vào tình bạn. Thỏ nhất định muốn bạn ở đầu dây bênkia phải xuất hiện và nói thật nhiều thì chú mới tin.“Thỏ đây! Ai nói đấy?Mèo à? Mèo thế nào?Mình không trông thấy cậuNhỡ đứa khác thì sao?”Chú thỏ trong bài thơ chẳng khác nào một đứa trẻ luôn tò mò, đa nghivới tất cả mọi thứ, phải có cái gì đó làm cho chú tin tƣởng thì chú mới chịunói chuyện. Chính sự đa nghi đó nhiều khi sẽ làm ảnh hƣởng không tốt tớitình cảm của chúng ta với những ngƣời thân yêu xung quanh, đặc biệt là tìnhbạn.Ngoài ra, Phạm Hổ còn có nhiều bài thơ viết về những chú gà đáng yêunhƣ: Gà đẻ, Gà ấp, Gà nuôi con, Gà con và quả trứng… Có lẽ gà là con vậtgần gũi và gắn bó nhất với con ngƣời. Cảnh đầm ấm của gia đình nhà gà đãđƣợc Phạm Hổ thể hiên hết sức sinh động:“Gà mẹ hỏi gà conĐã ngủ chƣa đấy hảCả đàn gà nhao nhaoNgủ cả rồi đấy ạ”(Ngủ rồi)Ngoài ra, Phạm Hổ còn nhắc tới những ngƣời bạn là những chú ngỗngđáng yêu với những đức tính đáng quý. Đó là hình ảnh một chú ngỗng chămchỉ học bài…20
