Một học sinh than phiền với tôi: “Cô giáo mới người Canada phát âm không chuẩn như cô giáo cũ”.
(Bài viết Ý Kiến không nhất thiết trùng với quan điểm VnExpress.net.)
Nhiều giáo viên, giảng viên dạy tiếng Anh thời gian này có lẽ nằm ngủ cũng mơ thấy hai chữ “chuẩn hóa”, bởi yêu cầu chuẩn hóa với họ đang ngày càng gay gắt, gần đây nhất là với việc một số Sở giáo dục yêu cầu các giáo viên tiếng Anh phải thi chứng chỉ IELTS thay vì các chứng chỉ “nội địa” như trước. Đa số phụ huynh và học sinh đồng tình với các yêu cầu này, và trong đó nổi lên là kỳ vọng khi thầy cô thi được điểm IELTS cao sẽ có thể dạy trò phát âm “chuẩn”.
Nhưng câu hỏi đơn giản đặt ra là phát âm như thế nào là “chuẩn”? Người ta nói đến chuẩn, nhưng nhiều khi ngay bản thân cái chuẩn chỉ là một khái niệm mơ hồ, dẫn đến không chỉ bao tốn kém tiền bạc, thời gian, mà còn cả những chuyện dở khóc dở cười.
>> Tôi lao vào học tiếng Anh như một fan cuồng
Khi đã trả lời được câu hỏi này, chúng ta có lẽ sẽ quan tâm tiếp theo đến những câu hỏi như, phát âm tiếng Anh “chuẩn” như thế nào là đủ để thành đạt? Và cuối cùng là học và dạy ngữ âm tiếng Anh như thế nào là phù hợp? Bài viết sẽ thảo luận lần lượt để trả lời cho ba câu hỏi này.
Người bản ngữ phát âm có “chuẩn” không?
Câu hỏi thoạt nghe có vẻ ngớ ngẩn! Nhiều người học và có thể là cả dạy tiếng Anh sẽ không ngần ngại nói rằng phát âm “như Tây” (người bản ngữ) là chuẩn. Trong những lần giải quyết các yêu cầu của phụ huynh và học sinh tôi không thể nào quên trường hợp một em học sinh than phiền rằng “Em muốn học người bản ngữ để học phát âm chuẩn, nhưng cô giáo mới của em lại là người Canada, nên cô phát âm không chuẩn như cô giáo cũ”.
>> Nỗi lo học sinh lệch chuẩn vì giáo viên tiếng Anh phát âm sai
Em ấy không biết rằng tiếng mẹ đẻ của cô giáo ấy là tiếng Anh, và ở Canada 75-80% dân số nói tiếng Anh. Nếu biết thì có lẽ em sẽ thấy cô giáo của em lại thành … người bản ngữ, và phát âm lại… chuẩn một cách lạ lùng. Với em học sinh này và vô cùng nhiều em khác, căn cứ của sự chuẩn hóa được quyết định một cách đơn giản bởi niềm tin đó là người bản ngữ.
Từng có trường hợp một em học sinh (đã sống ở Mỹ từ nhỏ) cười “sằng sặc” vì nghe cô giáo phát âm tiếng Anh mà em cho là không chuẩn. Nhưng trong cuộc sống của em, em mới chỉ trải nghiệm một phần vô cùng nhỏ trong sự đa dạng của Tiếng Anh, một người phát âm khác mình chưa chắc đã là không chuẩn. Nếu bạn là một người nước ngoài học tiếng Việt Nghệ Tĩnh, khi ra miền Bắc nói chuyện với người “bản ngữ” ở đây bạn sẽ cười “sằng sặc” không, khi nghe người ta phát âm nhà cửa thành nhà cữa? Nếu học tiếng Việt giọng Sài Gòn, bạn sẽ cười “sằng sặc” không, khi người ta gọi là Anh Dũng còn bạn gọi là Ăn DZúng? Rõ ràng là không nên cười, càng không nên cười “sằng sặc”.
Ở Việt Nam, một đất nước diện tích trung bình, chỉ riêng ở miền Bắc trong tiếng Việt đã có sự khác biệt đáng kể về phát âm giữa các vùng, ví dụ như cách phát âm nguyên âm trong từ con bò (con bò – coan bòa), chưa nói đến sự khác biệt lớn khác, cả về nguyên âm, phụ âm, thanh điệu, ngữ điệu giữa tiếng Việt Bắc – Trung – Nam như hai ví dụ ở trên.
Cũng như mọi ngôn ngữ, tiếng Anh không phải là ngoại lệ, thậm chí sự khác biệt còn lớn hơn nhiều lần, bởi khoảng cách địa lý giữa các vùng miền của Anh, Mỹ, và Australia … có thể lớn hơn Việt Nam rất nhiều. Người Liverpool phát âm rất khác những người ở London nói tiếng Anh Cockney, lại khác tiếng Anh vùng Yorkshire , và còn có cách phát âm không phải thuộc về vùng nào, như RP English (giọng truyền thống), của GS. David Crystal, Cựu Thủ tướng Anh David Cameron…
>> Tôi phí tiền học hai khóa tiếng Anh tại trung tâm
Nếu chuẩn không đồng nghĩa với bản ngữ, vậy chuẩn là gì?
Quan điểm dạy ngữ âm trong dạy ngoại ngữ khác nhau tùy thuộc từng phương pháp ở từng giai đoạn. Hướng dạy tiếng Anh giao tiếp có sức ảnh hưởng lớn từ cuối thế kỷ 20 đến hiện tại nhấn mạnh vào khả năng phát âm “hiểu được” của người nói, chứ không phải phát âm “như người bản ngữ”.
Các sách dạy phát âm phổ biến phục vụ cho mục đích này bằng cách chọn các mẫu tiếng Anh được hiểu rộng rãi nhất làm chuẩn. Hai mẫu phổ biến là RP English (BBC English, hay một số cách gọi khác), là tiếng Anh có đặc trưng ở nước Anh, và General American English, tiếng Anh có đặc trưng ở Bắc Mỹ.
BBC English hay General American English dễ hiểu bởi sự phổ biến trên truyền thông, chứ tuyệt đối không phải vì chúng được nhiều người nói. Trên thực tế rất ít người sử dụng chúng (1), hầu như chỉ các học giả, phóng viên truyền hình. Khi nghe thứ tiếng Anh này, người nghe không thể biết người nói có xuất thân từ vùng miền nào của Anh hay Mỹ. Cũng giống như trong tiếng Việt, sẽ rất hiếm người phát âm tiếng Việt chuẩn theo hình mẫu mà chương trình giáo dục Tiếng Việt xây dựng lên, với sự kết hợp các nguyên âm như tiếng Việt Hà Nội, đồng thời phân biệt r/d, s/x, tr/ch, v.v.. Tôi chỉ từng thấy các phát thanh viên trên đài PT-TH Nghệ An là nói tiếng Việt gần “chuẩn” như vậy.
Vậy nếu ngay cả tiếng Anh “chuẩn” cũng ít người nói như vậy thì có cần phải phát âm “chuẩn” nữa không?
Phát âm “chuẩn” đến mức nào là đủ để thành đạt?
Người ta học tiếng Anh hay cho con em học tiếng Anh chủ yếu để mong thành đạt, bởi tiếng Anh có sức ảnh hưởng vô cùng lớn về kinh tế, chính trị, văn hóa. Vậy, trả lời được cho câu hỏi phát âm chuẩn đến mức nào là đủ để thành đạt xem ra là vô cùng quan trọng.
>> Tôi vò đầu vì không biết ‘Clốt Béc-na’ trong SGK là ai
Nếu có con em được định hướng theo toán học và giỏi ngoại ngữ, có lẽ thành công như GS. Ngô Bảo Châu là điều các bậc phụ huynh và bản thân người học đều mơ ước. Còn với lĩnh vực chính trị, đó có thể là Phó thủ tướng Phạm Bình Minh hay Tổng thư ký Liên Hợp Quốc Guterres.
Các nhân vật của chúng ta có ba điểm chung:
1. Không ai sử dụng BBC English hay General American English.
2. Tiếng Anh của họ có đặc trưng rõ ràng của tiếng mẹ đẻ, nhưng không có gì khó khăn để hiểu họ nói gì.
3. Về sự nghiệp họ đều có thể được cho là rất thành đạt. Như vậy, câu trả lời là chỉ cần phát âm sao cho “hiểu được” (không khó khăn cho người nghe) là đủ để thành đạt. Vậy, học phát âm như thế nào là đảm bảo thế giới “hiểu được”?
Học phát âm như thế nào là đảm bảo thế giới “hiểu được”?
Như đã nói, ngay cả số người bản ngữ phát âm chuẩn cũng nhỏ, còn trong khoảng 1,5 tỉ người nói tiếng Anh thường xuyên trên khắp thế giới (2), số người phát âm như vậy lại càng vô cùng nhỏ. Nhưng điều này không đồng nghĩa với việc có thể học và dạy ngữ âm tùy tiện, bất kỳ mức độ địa phương nặng đến đâu vì có thể dẫn tới tình huống người nghe không hiểu mình.
Làm sao để có nhiều người hiểu mình hơn? David Crystal, nhà nghiên cứu tiếng Anh hàng đầu thế giới hiện tại, trả lời trong một phỏng vấn của Macmillan Education rằng ngay cả khi thế giới có hàng trăm giọng nói tiếng Anh như hiện nay thì với dạy ngữ âm vẫn cần chọn một mẫu tiếng Anh phổ biến trên truyền thông, như BBC English hay General American English, làm mẫu để dạy và học.
Trong quá trình dạy hay luyện tập, không bắt buộc người học phải đạt đến mức độ của cách phát âm mẫu, có thể chấp nhận chất giọng Việt Nam. Nhưng làm sao để biết mức độ nào thì chấp nhận được, tất cả phụ thuộc vào trình độ của giáo viên.
>> Con tôi nói tiếng Anh như người bản xứ nhờ YouTube
Người dạy cần có đủ trình độ đánh giá phát âm của học sinh của mình có gây khó khăn đáng kể cho người nghe ở môi trường quốc tế hay không, chủ yếu dựa trên hiểu biết về khả năng một âm nào đó khi bị phát âm lệch so với âm mẫu thì có khả năng gây nhầm lẫn cao với một âm khác hay không. Bạn có thể phát âm people là pi pồ/pì pố cả thế giới nói Tiếng Anh vẫn hiểu nhẹ nhàng, trợ lý ảo Google Now hay Apple Siri cũng hiểu dễ dàng, nhưng nếu đang phát âm milk là min thì nhất định phải sửa vì đơn giản là l thành n và bỏ k là đã thay đổi quá nhiều tới mức có thể gây nhầm sang từ khác như mean.
Người học thực sự cần chấp nhận chất giọng địa phương (Với chúng ta là Tiếng Việt) khi nói tiếng Anh là bởi, như đã chỉ ra, để thành đạt, không cần phát âm như tiếng Anh mẫu.
Và thứ hai, nghiên cứu đã chỉ ra rằng chỉ khi còn rất nhỏ, người học mới dễ dàng bắt chước được theo một mẫu ngữ âm tương đối hoàn chỉnh. Còn khi đã qua giai đoạn này, việc cố gắng phát âm giống hệt theo mẫu là vô cùng khó khăn, tốn kém rất nhiều thời gian, công sức, tiền bạc, một cách không cần thiết.
Nhà đầu tư có thể dành thời gian này nghiên cứu thị trường tài chính, học sinh học toán có thể dành thời gian này để nghiên cứu về toán, nhà chính trị có thể dành thời gian này để nghiên cứu tình hình chính trị trong nước và thế giới…
Kết luận
Ngữ âm chuẩn là một mẫu ngữ âm tiếng Anh sử dụng trong phát ngôn sẽ được hiểu rộng rãi trên toàn thế giới, nhưng trên thực tế số người thực sự phát âm chuẩn lại vô cùng nhỏ, ngay cả ở các nước nói tiếng Anh.
>>Con tôi giỏi tiếng Anh nhờ karaoke
Không nên lãng phí thời gian cố gắng để phát âm được chuẩn như mẫu vì việc làm này không cần thiết, lại gây lãng phí thời gian, tiền bạc, công sức, và rất thường xuyên là vô ích.
Tuy nhiên, cần lựa chọn một mẫu ngữ âm chuẩn, quá trình luyện tập nhằm hướng tới phát âm để người nghe có thể hiểu được mà không gặp khó khăn, hoàn toàn có thể giữ lại nhiều nét đặc trưng vùng miền.
Tài liệu tham khảo:
(1). Crystal, David (January 2000). “Emerging Englishes”. University of Cambridge. Retrieved July 2014.
(2). Trudgill, Peter (8 December 2000). “Sociolinguistics of Modern RP”. University College London. Retrieved 3 October 2012.
>>Chia sẻ bài viết của bạn cho trang Ý kiến tại đây.
Doãn Minh Mão
