Cảnh ngày hè – nguyễn trãi – ngữ văn 10

Tóm tắt bài

1.1. Tìm hiểu chung

a. Quốc âm thi tập

• Là tập thơ Nôm sớm nhất Việt Nam – mở đường cho sự phát triển của thơ tiếng Việt.
• Gồm 254 bài thơ, là tập thơ Nôm cổ nhất và được đánh giá vào loại hay nhất  
• Bố cục: chia làm 4 phần
• Nội dung: Phản ánh vẻ đẹp toàn diện Nguyễn Trãi: người anh hùng với lí tưởng nhân nghĩa, yêu nước, thương dân; nhà thơ với tình yêu thiên nhiên, con người, cuộc sống,…
• Sáng tác theo thể thơ Nôm đường luật, có xen câu lục ngôn với câu thất ngôn

b. Bài thơ “Cảnh ngày hè”

• Xuất xứ: Là bài thứ 43 thuộc phần “Bảo kính cảnh giới” (gương báu răn mình), ở phần vô đề của Quốc âm thi tập
• Hoàn cảnh sáng tác: Bài thơ ra đời trong những năm Nguyễn Trãi là nhàn quan, không được vua tin dùng như trước.
• Thể thơ: Thất ngôn xen lục ngôn

1.2. Đọc – hiểu văn bản

Rồi hóng mát thưở ngày trường,
Hoè lục đùn đùn tán rợp giương 
Thạch lựu hiên còn phun thức đỏ,
Hồng liên trì đã tiễn mùi hương

Lao xao chợ cá làng ngư phủ,
Dắng dỏi cầm ve lầu tịch dương
Dẽ có Ngu cầm đàn một tiếng
Dân giàu đủ khắp đòi phương

a. Bức tranh thiên nhiên và cuộc sống

• Màu sắc: xanh; đỏ; hồng và màu của ánh mặt trời lúc sắp lặn. ⇒ tươi tắn, rực rỡ mà không chói chang
• Âm thanh:
  • Tiếng ve dắng dỏi ⇒ tiếng đàn.
  • Âm thanh của thiên nhiên.
    • Tiếng chợ cá lao xao ⇒ Âm thanh của cuộc sống thanh bình.
• Động từ: đùn đùn; giương; phun; tiễn ⇒ thể hiện trạng thái của cảnh vật: dù là cuối ngày nhưng sức sống căng tràn, bên trong sự vật tuôn trào ra ngoài không dứt. cảnh vật giàu sức sống.
• Câu thơ 3 và 4 nhịp thơ không phải là 4/3 như thơ Đường. ở hai câu này nhịp hơ 3/4 nhấn mạnh trạng thái của cảnh.

⇒ Qua cảm nhận của tác giả bức tranh thiên nhiên ngày hè hiện lên thật sống động, có sự hài hòa giữa đường nét, màu sắc, âm thanh, con người và cảnh vật. cảnh được đón nhận từ gần đến xa, từ cao đến thấp. Cấu trúc đăng đối hài hòa.

b. Vẻ đẹp tâm hồn thi nhân

• Sáu câu đầu.
  • Câu một tâm thế đón nhận cảnh: Nhịp thơ 1/2 /3 chậm ⇒ thể hiện sự thư thái khi đón nhận cảnh.
  • Năm câu tiếp theo: tác giả đón nhận thiên nhiên cuộc sống bằng nhiều giác quan.
    • Thị giác: nhìn thấy màu sắc. Khứu giác: mùi hương hoa sen.
    • Thính giác: tiếng ve kêu Liên tưởng: tiếng ve như tiếng đàn…
    • Xúc giác: hóng mát.

→ Tác giả có tình yêu thiên nhiên nồng nàn mà tinh tế. Đó là cội nguồn sâu xa của tấm lòng yêu đời, yêu cuộc sống Hai câu kết: tấm lòng yêu thương nhân dân. Ước mong, khát vọng cao đẹp về một cuộc sống thái bình, hạnh phúc cho muôn dân

• Nhịp thơ: câu cuối 6 tiếng, ngắn gọn, dồn nén cảm xúc của cả bài thơ (Việt hóa) Tư tưởng nhân nghĩa – điểm kết tụ của hồn thơ Ức trai – là lí tưởng hoài bão một đời ôm ấp, canh cánh bên lòng của Nguyễn trãi. ó Tứ thơ vận động từ thiên nhiên đến cuộc sống con người và kết tụ ở khát vọng của nhà thơ.